Бидэнтэй нэгд

Нийгэм

Газар хөдлөлтийг амжиж анхааруулах, шалгах техникийн боломжийг бүрдүүлэв

Нийтэлсэн

ШУА-аас 2020 онд хийж хэрэгжүүлсэн эрдэм шинжилгээ судалгааны ажлынхаа голлох үр дүнг цувралаар танилцуулж байна. Энэ удаа Одон орон геофизикийн хүрээлэнгийн эрдэмтэн судлаачдын онцлох судалгааны үр дүнг хүргэж байна.

1. Цэнхэр геотермаль талбайн магнетотеллурикийн судалгаа

Шинжлэх ухааны академийн Одон орон геофизикийн хүрээлэн ба Швейцарын Холбооны Улсын Технологийн хүрээлэн нар хамтран Геотермаль энергийн эрэл хайгуул ба хэрэглээг Монгол Улсад нэвтрүүлэх судалгаа хөгжлийн төслийг 2018 оны 8 дугаар сараас хэрэгжүүлж эхэлжээ.

Төслийн үндсэн зорилго нь геотермаль хайгуулын шинэ мэдлэг бий болгох мөн цаашлаад дэлхий нийтийг хамарсан экологийн асуудлыг шийдэх гаргалгаа олоход чиглэгджээ.

2019, 2020 оны зуны туршид хоёр орны судалгааны хамтарсан баг Архангай аймгийн Цэцэрлэг хотоос урагш байрлах 25х30 км талбай бүхий Цэнхэр геотермаль талбайд хийсэн хэмжилтийн өгөгдөлд дүн шинжилгээ хийснээр гүний цахилгаан дамжуулах чадварын урьдчилсан загварыг тодорхойлсон байна.

Зураг 1. Тухайн талбайд өмнө хийгдсэн геологийн судалгааны тайллыг авч үзвэл, загвар нь 2-30 км гүнд Урьд-Кембрийн кратоник суурь чулуулаг ба 0-2 км хүртэл гүнд Пермиан хурдсын жигд бус тархалтыг үзүүлсэн байна. Уг загвар (Зураг 1) -аар тодорхойлсон үр дүн бол талбайн урд талаас өргөгдөх 3-15 км хүчтэй цахилгаан дамжуулагч юм.

Зураг 1: Цэнхэр геотермаль талбайн цахилгаан дамжуулах чадварын загвар (2019 – оны хэмжилтийн өгөгдөл)

Урьдчилсан шатны тайллаар тухайн дамжуулагч нь гадарга дээр илэрч буй халуун усыг халаагч бөгөөд магадгүй галт уулын интрүзив буюу дээд-Мантийн хэсэгчилсэн хайлалтаар тайлбарлагдаж болно. Хэмжилтийн үр дүнгээр халуун усыг халааж буй тогтцыг тодорхойлж чадсан хэдий ч халуун усан сангийн шинж чанар нарийн тодорхойлох, усны гарч буй замыг ойлгох зэрэг шийдвэрлэх асуудлууд үлдсэн байна. Иймээс эдгээр асуудлуудыг ойлгох бүр цаашлаад геотермаль энергийг ашиглах тохиромжтой загварыг байгуулахын тулд 2020 оны хээрийн ажлын хүрээнд комплекс геофизикийн хэмжилт хийн уг судалгааны ажлыг үргэлжлүүлж байна.

2. Газар хөдлөлийг амжиж анхааруулах системийн бэлэн байдлыг шалгах техникийн боломжийг бүрдүүлж туршжээ

Хүчтэй газар хөдлөлт болоход тухайн бүс нутагт өөрөөр хэлбэл газар хөдлөлийн голомтын орчимд суурьлуулсан газар хөдлөлт бүртгэх станцуудаар тухайн эгшинд газар хөдлөлтийг бүртгэн авч хүчийг нь үнэлээд уг газар хөдлөлтийн голомтоос үүсгэгдсэн хөнөөлт долгион буюу хоёрдогч S долгион хот суурин газар тархан ирэхээс өмнө шаардлагатай тохиолдолд анхааруулах дохио түгээхэд зориулагдсан системийг дэлхий нийтэд газар хөдлөлтөөс амжиж анхааруулах систем хэмээн нэрийдэж, улс орнууд өөрсдийн шаардлагад нийцүүлэн бүтээж, ашиглаж эхлээд тодорхой хугацаа өнгөрчээ.

Манай орны хувьд Улаанбаатар хотод аюул учруулж болзошгүй газар хөдлөлийн идэвхтэй 3 бүс, тодруулбал Дундговь аймгийн Дэрэн, Булган аймгийн Могод мөн Сэлэнгэ аймгийн Бүрэн бүтээлийн газар хөдлөлтийн голомтуутад газар хүчтэй хөдөлсөн тохиолдолд Улаанбаатар хотод чичиргээ үзүүлэхээс өмнө иргэдэд анхааруулах системийн техникийн хэвийн жигд ажиллагааг Одон Орон Геофизикийн Хүрээлэн (ООГХ) ханган ажиллаж байна.
Газар хөдлөлийн голомтын байршлаас хамаарч Улаанбаатар хотод буй иргэдэд анхааруулах боломжит хугацаа харилцан адилгүй байх ба хамгийн бага хугацааг тооцох мөн шалгаж баталгаажуулдаг.

Зураг-2 Б.–д Дэрэнгийн газар хөдлөлийн бүсэд хүчтэй газар хөдлөлт тохиоход анхааруулга өгөх боломжит хугацааг онолын хувьд голомтын зайнаас хамааруулан харууллаа. Тус онолын тооцооллын утгаас нэгдсэн системийн техникийн хоцрогдлыг хасаж бодит анхааруулга өгөх хугацааг үнэлэсэн.

ААС-н үйл ажиллагааг Онцгой Байдлын Ерөнхий Газар (ОБЕГ)–тай хамтран 2020 оны 5 дугаар сарын 29-ний өдөр Гамшгийн Зарлан Мэдээлэх Системийн төгсгөлийн төхөөрөмж хүртэл анхааруулга өгөх хугацааг нарийвлан тогтоох мөн нэгдсэн системийн техникийн хоцрогдлыг тооцох ажлыг хийж гүйцэтгэлээ. Тус туршилтыг гүйцэтгэх зорилгоор зохиомлоор газар хөдлөлт үүсгэх төхөөрөмжийг зохион бүтээлээ.

Төхөөрөмж нь хамгийн ихдээ 882 см/сек2 хурдатгалыг үүсгэж чадаж байсан нь ААС-н анхааруулга өгөх босго түвшинг давж чадсан. Иймд тус төхөөрөмжийг нийт 3 ширхэг угсарч Дэрэнгийн голомтийн бүсэд орших ААС-н станцуудад суурилуулан Зураг-2 д харуулсан ялгаатай 3 сценарын дагуу газар хөдлөлтийн дохиог зохиомлоор үүсгэснээр ААС-н бодит хугацаан дахь ажиллагаа гүйцэтгэлийг амжилттай шалгасан юм. Зохиомлоор газар хөдлөл үүсгэгч төхөөрөмж нь цагийн хувьд GPS-н хиймэл дагуулын дохиогоор сихрончлогддог нь газар хөдлөлийн сценариудыг бодитоор үүсгэх боломжийг бүрдүүлж өгчээ.

Зураг-2. Дэрэнгийн газар хөдлөлтийн идэвхитэй бүс болон газар хөдлөл бүртгэх станцуудын байршлын зураг. Тус туршилтад ашигласан газар хөдлөлийн төвүүдийг улаан 5 хошуугаар харуулав. Фото зурагт газар хөдлөл зохиомлоор үүсгэх төхөөрөмжийг ААС-н станцд суурилуулж туршилтад бэлдсэн байгаа байдлыг харуулсан байна.

ААС-н бэлэн байдлыг шалгах хугацааны хоцрогдлыг шалгах ажлыг гүйцэтгэснээр ААС-н нийт хугацааны хоцрогдол зарлан мэдээлэх системын төгсгөлийн төхөөрөмж хүртэл 10 секундээс ихгүй байгааг тогтоолоо.

3.Могодын газар хөдлөлтийн идэвхтэй хагарлын судалгаа

2017 онд гүйцэтгэсэн хээрийн судалгааны үр дүнг боловсруулсанаар Могодын хагаралын шилжилт харьцангуй удаан явагдаж байгаа бөгөөд уг хагарал дээр дахин газар хөдлөлт болох магдлал 25000 жил гэж тогтоосон. Энэхүү судлагааг нарийвчлах уг давтагдал нь нийт хагарлын хувьд уу эсвэл зөвхөн тухайн судлагдсан сегментийн хувьд хамаарах уу гэдгийн тогтоох , түүнчлэн хагарал үүсэх нөхцөл байдлыг загварчлах зорилгоор БНСУ-ын Геологийн шинжлэх ухаан, эрдэс баялгийн хүрээлэнтэй (КИГАМ) хамтран “Эх газрын бүсэд хагарал үүсэх загварчлал болон идэвхтэй тектоникийн судалгаа” сэдэвт төслийг хэрэгжүүлж геофизикийн хээрийн судалгааны ажлуудыг 2020 онд хийж гүйцэтгэлээ.

Могодын хагарлын нарийвчилсан зураглалыг хийхдээ тус хагарлын дагуух газрын гадарга дээрх эвдрэл түүний гарал үүсэл, хөгжил газар зүйн тархалтын онцлог, шилжилт хөдөлгөөн болон хагарлын зарим нэг хэсгүүд дээр гүний бүтцийг зураглах, хагарлын идэвхжилийн давтагдах хугацаа зэргийг тодорхойлох юм.

Зураг 1. Могодын хагарлын бүсэд хийсэн Гравиметрийн судалгааны зураглал (хар шугамаар геологийн хагарлыг, улаан шугамаар Могодын хагарлыг, цэнхэр цэгээр хэмжилт хийсэн цэгүүдийг тэмдэглэв).

Зураг 2. Могодын хагарлын хойд хэсэгт хийсэн георадарын зураглал (цэнхэр сумаар газрын гадарга дээрх илэрц, шар шугамаар георадарын судалгаагаар илрүүлсэн хагарлын структурыг тэмдэглэв).

Үр дүн:

Гравиметрийн судалгаагаар Могодын идэвхтэй хагарлын бүс нутаг дахь геологийн хагарлуудын хил заагуудыг тогтоосон.
Георадарын судалгааны үр дүнд Могодын хагарлын хойд хэсэгт хагарлын эвдрэлүүдийн унал нь 45 градусаас бага буюу тохрол бүтэцтэй (зураг 2), Түлээ уулан дахь хагарлын хувьд 45 градусаас их өнцөгтэй буюу огшил (reverse) бүтэцтэй байгааг тодорхойлсон.

CRI Монгол радио4 өдөр өмнө

Хятад Бразил дипломат харилцаа тогтоосны 50 жилийн ойг тэмдэглэв

CRI Монгол радио4 өдөр өмнө

“Ши Жиньпиний эшлэх дуртай хэлц үгс” Бразилийн хэвлэл мэдээллээр цацагдлаа

CRI Монгол радио4 өдөр өмнө

Гарын үсэг зурах ёслолд оролцон сэтгүүлчидтэй уулзав

CRI Монгол радио4 өдөр өмнө

Ши Жиньпин Бразилын ерөнхийлөгчтэй хэлэлцээ хийв

Энтертайнмент5 өдөр өмнө

АНУ-ын Хууль зүйн яам “Google”-ийн “Chrome” хөтчийг заруулах арга хэмжээ авна

Улс төр5 өдөр өмнө

Цахим гарын үсгээр баталгаажсан гэрээнүүд олон улсад хүлээн зөвшөөрөгддөг болно

Улс төр5 өдөр өмнө

УИХ-ын дарга Д.Амарбаясгалан худал мэдээлэлд залруулга хийж, уучлалт гуйхыг шаардав

Нийгэм5 өдөр өмнө

ЭМЯ: Папиллома вирусийн эсрэг дархлаажуулалтын талаар мэдээлэл хийж байна

Нийгэм5 өдөр өмнө

Орц, гарц хааж, дулааны шугамыг эвдсэн барилгын компанийн үйл ажиллагааг түр зогсоолоо

Нийгэм5 өдөр өмнө

Хогийн цэг дээрээс 142 ширхэг хавтас хураан авчээ

Энтертайнмент5 өдөр өмнө

МҮОХ-ны төлөөлөгчид БНХАУ-ын Хөх хотноо ажиллаж байна

Энтертайнмент5 өдөр өмнө

С.Мөнхзул пауэрлифтингийн ДАШТ-ээс алтан медаль хүртлээ

Улс төр5 өдөр өмнө

Б.ДЭЛГЭРСАЙХАН: Богд уулыг нүхлэх эсэхийг иргэдээс асууна

Ерөнхийлөгч5 өдөр өмнө

Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх 2025 оны төсвийн тухай хуульд ХОРИГ тавилаа

CRI Монгол радио5 өдөр өмнө

Ши Жиньпин Бразилиад хүрэлцэн очиж Бразилд төрийн айлчлал хийж байна

Дэлхий2 жил өмнө

Монголын чадамгай гадаад бодлогын механизм эргэн ирлээ

Нийгэм1 жил өмнө

Э.Дуламсүрэн: Дайвар ачаатай тохиолдолд “УЛААН ГАРЦ”-аар нэвтрэх ёстой

Дэлхий10 сар өмнө

Согтуу зорчигч ажилтныг хазсан шалтгаанаар АНУ руу ниссэн ANA компанийн онгоц Токиод буцаж газарджээ

Эдийн засаг2 жил өмнө

Талын Зам -Шинэ Хөгжлийн гарц

Нийгэм1 жил өмнө

Х.Мөнхзаяа: Би тулга тойрсон жижиг улаач байхыг хүсдэггүй

Нийгэм2 жил өмнө

Монгол Улсын Төрийн сүлд, далбаа хэрхэн бүтсэн талаар түүх

Улс төр2 жил өмнө

АН-ын бүлгээс Монгол Улсад нүүрлэсэн 13 ХЯМРАЛЫГ нэрлэлээ

Нийгэм12 сар өмнө

Г.Болормаа: Эрх баригчид “Авлигын шүүх” гэх хэдхэн шүүгчтэй учраа олохыг хүсэж байна

Нийгэм2 жил өмнө

Аймаг, сумдын баяр наадмын товыг НЭГТГЭН ХҮРГЭЖ БАЙНА

Эдийн засаг2 жил өмнө

ГЕГ-ын статистик мэдээлэл

Covid-193 жил өмнө

Коронавируст халдварын эсрэг дархлаажуулалтын 35 цэгийн байршил

Нийгэм2 жил өмнө

Сун Гүй Мин: Монголын уул уурхайн салбарын хөгжилд Шинь Шинь компани хоёр том технологи нэвтрүүлсэн

Улс төр2 жил өмнө

Ханшийг тогтворжуулах чиглэлээр интервенц хийдэггүй

Эдийн засаг3 жил өмнө

Нөөцийн мах зах, худалдааны төвөөс 1.6 дахин хямд байна

Улс төр2 жил өмнө

БНАЛАУ нь Монгол Улсыг АПЕК зэрэг бүс нутгийн үйл явцад нэгдэн ороход дэмжиж ажиллахаа нотлов

Нийгэм5 өдөр өмнө

ЭМЯ: Папиллома вирусийн эсрэг дархлаажуулалтын талаар мэдээлэл хийж байна

Ерөнхийлөгч5 өдөр өмнө

Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх 2025 оны төсвийн тухай хуульд ХОРИГ тавилаа

Нийгэм1 сар өмнө

Энэ амралтын өдрүүдэд ДОЛООН байршилд зам хааж, шинэчилнэ

Энтертайнмент5 сар өмнө

CHEF’s TABLE: Дэлхийд танигдсан зоогийг мэргэжлийн тогоочийн гараас амтлах үдэш

Энтертайнмент6 сар өмнө

Гар утсан дээрх ажлын App-уудаа устгахаас таны амралт эхэлнэ

Энтертайнмент6 сар өмнө

ATOX Esports анх удаа ESL Pro League-т оролцохоор боллоо

Эдийн засаг6 сар өмнө

“Замын-Үүд, Эрээний эдийн засгийн хамтын ажиллагааны бүс”-ийн хөрөнгө оруулалтын чуулга уулзалт боллоо

Улс төр6 сар өмнө

Д.Ганбат: Цалинтай ээжийн 50 мянган төгрөгийг цалин шиг цалин болгоё л доо

Улс төр6 сар өмнө

ШИНЭ ХОРШОО I Ардчилсан нам 180 мянга гаруй малчдаас уучлал гуйх ёстой

Улс төр6 сар өмнө

Шадар сайд, УОК-ын дарга С.Амарсайхан цаг үеийн асуудлаар мэдээлэл өгч байна

Дэлхий6 сар өмнө

ОХУ-ын ерөнхий сайдад Changan загвараар үйлдвэрлэсэн Волга автомашин бэлэглэжээ

Дэлхий6 сар өмнө

Киргизстаны нийслэлд Энэтхэг, Пакистаны оюутнууд, цагаачдын эсрэг үймээн гарчээ

Дэлхий6 сар өмнө

Франц улсад хар тамхины гэмт хэрэгтнийг замаас нь оргуулсан зэвсэгт халдлага гарав

Дэлхий7 сар өмнө

Өмнөд Солонгосын тагнуулын байгууллага Ким Жон Уныг магтсан суртал нэвтрүүлгийн дууг хориглох хүсэлт гаргажээ

Энтертайнмент7 сар өмнө

Apple компани iPad бүтээгдэхүүнийхээ шинэ загваруудыг танилцууллаа