Б.Эрдэнэбулган: Хөхний хорт хавдрыг соруулах аргаар эмчилж байна

УХТЭ-ийн Дүрс оношилгооны төвийн дарга, анагаах ухааны доктор, дэд профессор, тэргүүлэх зэргийн эмч Б.Эрдэнэбулгантай ярилцлаа.

-Олон улсын судалгаа мэдээллээс харахад эмэгтэйчүүдэд тохиолдох хавдруудын дотор хөхний хорт хавдар тэргүүлэх байрыг эзэлж байна. Монголд өвчлөл ямар байна вэ?
-Юуны өмнө хөхний хавдрын талаарх мэдээллийг өгөх нь зүйтэй байх. Хөх, умайн хүзүүний хорт хавдар нь дэлхий нийтийн судалгаагаар сүүлийн жилүүдэд нэмэгдсээр байна. Өвчлөл нэмэгдэхийн хэрээр тухайн өвчинтэй тэмцэх арга барил, эмчилгээний шинэ аргууд бас өөрчлөгдөж, шинэчлэгдсээр байдаг. Ялангуяа, Европын орнууд, Скандинов, Хойд Америкийн бүс нутгуудад хөхний хорт хавдрын өвчлөл өндөр байна. Мөн Европын орнууд гэлтгүй Азийн орнуудад ч гэсэн хөхний хорт хавдрын өвчлөл нэмэгдэж байгаа нь статистик тоо баримтаас харагдаж байна. Монгол Улсын хувьд хөхний хорт хавдрын өвчлөл нь эмэгтэйчүүдийн нийт өвчлөл дотор V байрыг эзэлж байна. Нэгдүгээрт, элэгний хорт хавдар, ходоод, уушги, умайн хүзүү, хөхний хорт хавдар багтаж байна.

Хөхний хорт хавдар дан ганцхан эмэгтэйчүүдэд бус эрэгтэйчүүдэд ч бас тохиолддог.

-Энэ өвчнийг дан ганцхан эмэгтэйчүүдэд тохиолддог өвчин гэж ойлгоод байдаг. Эрчүүд ч хөхний хорт хавдраар өвчлөх явдал байдаг гэж сонссон. Юунаас болж үүсдэг юм бэ?
-Хөхний хорт хавдрын шалтгаан гэвэл хүйсийн харьцаагаар харилцан адилгүй байна. Өөрөөр хэлбэл, хөхний хорт хавдар дан ганцхан эмэгтэйчүүдэд бус эрэгтэйчүүдэд ч бас тохиолддог. Гэхдээ энэ шалтгаан дотроо 100 хүний нэг эрэгтэй хүнд хөхний хорт хавдраар өвдөх эрсдэл тохиолдож байна гэж үздэг. Мөн нас ахих тусам хөхний хорт хавдрын өвчлөл нэмэгдэж байна. Хоёрдугаарт, удамшлын өвчин биш ч удамших хандлагатай өвчин гэж үздэг. Хэрэв тухайн хүний эмээ, ээж нь хөхний хорт хавдраар өвчилж байсан бол удамших магадлалтай. Түүнчлэн ажиллах орчноос шалтгаална. Тухайлбал, цацраг туяа ялгардаг орчинд ажиллаж, амьдардаг бол хөхний хорт хавдраар өвдөх эрсдэл өндөр байна. Нэг сонирхолтой судалгаа дурдахад тухайн хүний хөхний хэмжээ төрөлхийн том байх нь хөхний хорт хавдрыг дагуулах эрсдэл өндөр байдаг гэж үздэг. Геополитикийн үүднээс авч үзэхэд европ хүмүүс, махлаг том биетэй, том хөхтэй эмэгтэйчүүдэд энэ байдал түлхүү ажиглагддаг байх жишээтэй. Азийн орнуудад энэ эрсдэл нь харьцангуй бага ажиглагддаг ч сүүлийн жилүүдэд өвчлөл нэмэгдсэн хэвээрээ байна.

-Хөхний хорт хавдрыг бид анзаардаггүй ч амь насанд аюултай өвчний нэг. Тэр утгаараа эмэгтэйчүүдийн гоо сайхны хэрэглээ, биеийн жин, хэт таргалалт, дааврын эм бэлдмэл хэрэглэх нь хавдраар өвчлөх эрсдэл үүсгэдэг гэж сонссон?
-Сүүлийн жилүүдэд хөхний хорт хавдраар өвчлөх эрсдэл нэмэгдэж байгаа хүчин зүйлийн нэг нь таргалалт. Таргалалт бол хүний биед үүсч хуримтлагдсан өөхөн давхарга. Бие таргалахын хэрээр хөх бас томордог. Энэ нь өөрөө эрсдэлийг дагуулдаг. Мөн гадны бус дотоод хүчин зүйлс гэж бий. Тухайлбал, сарын тэмдэг хэт эрт насанд ирэх, эмэгтэйчүүдийн цэвэршилт хэт орой явагдах, оройтож хүүхэд төрүүлэх нь хөхний хорт хавдраар өвчлөх эрсдэлийг нэмэгдүүлж байна гэж үздэг. Мөн жирэмслэхгүй байх нь бас эрсдэлтэй. Түүнчлэн 2000 оноос хойш гарсан том судалгаануудадд цэвэршилтийн эсрэг эм бэлдмэлүүд Европын улс орнуудад түгээмэл тархсан нь хөхний хавдрыг үүсгэх том хүчин зүйл болж байна гэдгийг дурдсан байдаг. Өөрөөр хэлбэл, цэвэршилт нь хөгшрөлтийн үйл явцыг хурдасгадаг гэж үздэг учраас цэвэршилтийн эсрэг эм бэлдмэлийг эмэгтэйчүүд их хэрэглэж ирсэн байдаг. Энэ нь хөхний хорт хавдрын өвчлөлийг нэмэгдүүлсэн шалтгаан болсон юм. Дааврын эм бэлдмэл нь эмэгтэйчүүдийн бусад эрхтэн тогтолцоонд сөргөөр нөлөөлж байна. Мөн эмэгтэйчүүдийн дунд умайн хүзүүний хорт хавдрыг нэмэгдүүлж байна гэж үзсэн учраас энэ эм бэлдмэлийг Европт хэрэглэхийг хориглосон. Гэсэн ч өвчлөл буурахгүй байна. Түүнчлэн архины хэрэглээнээс үүдэн хөхний хорт хавдрын өвчлөл нэмэгдэж байна гэж үзэж байгаа.

Хөхний хорт хавдар нь хөхний булчирхай дотор хатуу, бэрсүү шиг зүйл үүсдэг онцлогтой. Эмгэг өөрчлөлт, зовиур илэрсэн тохиолдолд эмнэлгийн байгууллагад, мэргэжлийн эмч нарт хандаад оношоо тодруулдаг.

-Хөхний хорт хавдрыг нарийн шинжилгээ өгөлгүйгээр эмэгтэйчүүд гэрийн нөхцөлд өөрсдөө шалгаад мэдэх боломжтой гэдэг. Ямар шинж тэмдэг илэрсэн тохиолдолд эмчид хандах вэ?
-Хөх биеийн гадна буюу хэнхэрцэгийн гадна талд байрладаг. Гараар шалгаж нягтлах боломжтой эрхтэн. Зарим эмэгтэй хөхөө өөрөө шалгах аргыг сайн эзэмшсэн байдаг. Хөхний хорт хавдар нь хөхний булчирхай дотор хатуу, бэрсүү шиг зүйл үүсдэг онцлогтой. Эмгэг өөрчлөлт, зовиур илэрсэн тохиолдолд эмнэлгийн байгууллагад, мэргэжлийн эмч нарт хандаад оношоо тодруулдаг. Эмэгтэйчүүдийг эрчүүдтэй харьцуулахад эрүүл мэнддээ илүү анхаардаг. Хүйсийн харьцаа, дундаж наслалтын байдлаас харахад ч гэсэн тодорхой харагддаг. Хэрэв хөхөнд ямар нэгэн хөндүүр үүсэх, эмзэглэл төрөх, хатуу зүйл тэмтрэгдэж байвал эрт үзүүлж оношлуулах хэрэгтэй. Гэхдээ энд нэг зүйлийг анхааруулахад хөхний хавдар хэчнээн жижигхэн байхдаа илэрсэн ч хөх нь дотроо маш олон тунгалгийн зангилаатай, булчирхайн судлууд, сүү ялгаруулах сувгуудтай учир үүгээр дамжаад зэргэлдээх тунгалгийн булчирхай руу хурдан тархаж, үсэрхийлэл үүсгэдэг. Өөрөөр хэлбэл, хөхөнд нэг см хавдар үүссэн байхад суганы булчирхай, том хэмжээний судаснуудын зэргэлдээх булчирхай, эгмэн доогуурх булчирхай руу үсэрхийлдэг. Үүгээрээ маш хоруу чанартай. Дөнгөж эхэлж байгаа жижиг хавдар нь үсэрхийлэл өгөх эрсдэл маш өндөр. Зарим жижиг хавдар нь зовиур өгөхгүй, тэмтрэгдэхгүй явсаар хугацаа алдах явдал байдаг учраас эмэгтэйчүүд маань урьдчилан сэргийлэх эмчийн үзлэгт жилд нэг удаа хамрагдаж байх хэрэгтэй.

-Хөхний хоргүй хавдрыг эхэндээ зовиур багатай байдаг гэж сонссон. Ямар тохиолдолд соруулж авах вэ?
-Хоргүй хавдар нь удаан томордог, зовиур, шинж тэмдэг бага өгдөг ч гэсэн зарим тохиолдолд өвдөлтөөр илэрч болдог. Эмэгтэйчүүдэд зонхилон тохиолдож буй хөхний хоргүй хавдрын үед хөхийг тайрахгүй, хавдрыг соруулж авах эмчилгээний аргыг сүүлийн үед манай багийнхан түгээмэл хэрэглэж байна. Харин бидний туршлагын хувьд, сувгийн нэвчсэн хорт хавдар болон бусад хэлбэрийн хавдрыг соруулж авах эмчилгээний аргыг хараахан нэвтрүүлээгүй байна. Эмчилгээнд удахгүй нэвтрүүлээд явна.

Хөхөө өөрөө тэмтэрч шалгах аргыг сайн эзэмших хэрэгтэй. Энэ аргачлалыг зөвлөмж байдлаар цахим орчинд элбэг байршуулсан байдаг.

-Оношилгоо, эмчилгээний хувьд бид ямар аргыг хэрэглэж байна. Хөхний хорт хавдрыг яаж оношлох вэ?
-Хөхөө өөрөө тэмтэрч шалгах аргыг сайн эзэмших хэрэгтэй. Энэ аргачлалыг зөвлөмж байдлаар цахим орчинд элбэг байршуулсан байдаг. Мөн нас бол өөрөө эрсдэлт хүчин зүйл гэдгийг дээр дурдсан. Тиймээс 40-өөс дээш насны эмэгтэйчүүд жилд нэг удаа эмчийн үзлэг, эрүүл мэндийн урьдчилан сэргийлэх үзлэгт хамрагдаж байх хэрэгтэй. 40 хүртэлх насны эмэгтэйчүүд гурван жилд нэг удаа эмнэлэгт хандаж урьдчилан сэргийлэх үзлэг хийлгэж байх ёстой. Харамсалтай нь сүүлийн жилүүдэд хөхний хорт хавдар их залуужиж байна. Энэ нь эмэгтэйчүүдийн гоо сайхны хэрэглээ, гармоны төрлийн бүтээгдэхүүн зэргээс болж хөхний хорт хавдар нэмэгдэх шалтгаан болж байна. Тиймээс тухайн мэргэжлийн эмчид хандаж, эмнэлзүйн үзлэг хийлгэх хэрэгтэй. Хөхийг тэмтрэх, хоёр хөхний хэмжээ адилхан байна уу, хөхний толгой татагдах шинж тэмдэг ажиглагдаж байна уу эсвэл улайх, хавдах, хөхний толгойноос цус гарах зэрэг зовиур илэрч байна уу гэдгийг сайтар ажиглах хэрэгтэй. Хөхний рентген зураг, хөхний хэт авиан шинжилгээг дээрх зовиур илэрвэл хийлгэх хэрэгтэй. Ямар нэгэн өөрчлөлт гарсан байвал голомтот өөрчлөлтийг тодорхойлох дараагийн шатны шинжилгээ буюу эд, эсийн шинжилгээ авах зэрэг шат дараалсан оношлогоо, шинжилгээнүүдийг хийнэ. Цаашлаад хортой хоргүй хавдрыг шинжлэх нарийн шинжилгээнүүдийг хийж, мэргэжлийн өндөр түвшинд оношилж, эмчлэх боломж манай оронд бүрдэж байна.