Ж.Цэсэн: Үндэсний аюулгүй байдлыг хангах чухал бүрэлдэхүүн хэсэг нь хэвлэл мэдээлэл

“Үндэсний аюулгүй байдлыг хангахад олон нийтийн радио, телевизийн оролцоог нэмэгдүүлэх нь” сэдвээр өнгөрсөн долоо хоногт ҮБХИС-д доктор Ph.D зэрэг хамгаалсан сэтгүүлч, МҮОНРТ-ийн Үндэсний зөвлөлийн гишүүн Ж.Цэсэнтэй судалгааны ажлынх нь талаар ярилцлаа.

-Сэтгүүлч мэргэжилтэй хүний хувьд аюулгүй байдлын ухааныг судалж, доктор Ph.D хамгаалсанд тодорхой шалтгаан байгаа байх?

-Аюулгүй байдлын асуудлыг орхигдуулснаар хөгжлийн төлөвлөлт гацдаг юм байна гэдгийг ойлгосон учраас үндсэн мэргэжлийнхээ хажуугаар аюулгүй байдлын ухааныг сонирхож эхэлсэн. Үндэсний аюулгүй байдал гэдэг ерөнхий ойлголтод бүх л салбарын хөгжил, төлөвлөлт, бүтээн байгуулалт, хүний амьдралын чанар хамаарч байна.

Иргэдээ аюулгүй байдлын чиглэлээр өргөн мэдлэг мэдээлэлтэй байлгах тухай Үндэсний аюулгүй байдлын үзэл баримтлалд маш тодорхой заалт байгаа, үүнийг хэн хэрэгжүүлэх ёстой вэ гэдэгт анхаарал хандуулахаас миний судалгааны ажил эхэлсэн. Олон нийтийн мэдээллийн хэрэгсэл, хэвлэл мэдээллийнхэн, сэтгүүлчид л иргэдэд мэдээлэл, мэдлэг түгээж таарна, тэгэхээр энэ салбарынхан эхлээд аюулгүй байдлын ухааныг ойлгох ёстой болох нь.

-Таны докторын судалгааны ажлын хамгийн гол шинэлэг тал, шинжлэх ухаанд оруулж байгаа хувь нэмэр ололт амжилт юу вэ?

-Диссертацын онолын бүлэгтээ үндэсний аюулгүй байдлыг хангах болон сэтгүүлзүйн зарчим, үүргийн уялдаа холбоог авч судаллаа. Аюулгүй байдлын ухааны зарчмуудаар сэтгүүлзүйн зарчмуудын агуулгыг баяжуулж,  эх оронч үндэсний үзлийг дээдлэх зарчмыг онцгойлон баримтлах талаар судалж үр дүнг гаргасан.  Олон нийтийн мэдээллийн хэрэгслээр аюулгүй байдлыг хангах мэдээлэл дамжуулах боломж, арга зам, оролцооны ямар хэлбэрүүд байж болох тухайд санал дэвшүүлсэн. Аюулгүй байдлын ухааныг сэтгүүлзүйн шинжлэх ухаантай хослуулан судалсан салбар дундын судалгаа болсноороо мөн онцлогтой. Судалгааны үр дүнд МҮОНРТ-ийн тухай хуульд Үндэсний аюулгүй байдлыг хангах, эх оронч үндэсний үзлийг төлөвшүүлэхэд чиглэсэн зарим заалт нэмж оруулах, санаачилга, олон нийтийн хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийн хараат бус байдлыг баталгаажуулахад чиглэсэн зөвлөмжүүдийг УИХ, Засгийн газар болон холбогдох газруудад толилуулж байгаа.

-Таны хамгаалсан сэдэв “Үндэсний аюулгүй байдлыг хангахад олон нийтийн радио, телевизийн оролцоог нэмэгдүүлэх нь” гэж байна. Энэ нь нэг байгууллагын тухай асуудал ч гэж харж болох талтай юм уу?

-Маш зөв олж харсан байна. Монгол Улсад өнөөдөр үйл ажиллагаа явуулж байгаа хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүдийг ангилж харвал олон нийтийн, хувийн буюу арилжааны гэж ангилж болно. Олон нийтийн статусыг хараат бус байдлаар нь тодотгож байгаа юм. Олон нийтээс санхүүжиж буцаад олон нийтэд үйлчилж, тэдэнд тайлангаа тавьдаг нь МҮОНРТ. Гадаадын зарим улс орнуудын хувьд олон нийтийн, төрийн мэдлийн, арилжааны гэх мэт хэлбэрээр ангилагдаж байна. Олон нийтийн өмнө үүрэг хүлээж байгаа мэдээллийн хэрэгсэл нь үзэгч, сонсогч, уншигчдаа мэдээллээр хангаж, аюулгүй байдлаа хэрхэн хамгаалах, урьдчилсан сэргийлэх мэдлэг олгох үүрэг хүлээнэ гэсэн үг. Судалгааны ажлын сэдэв нэг байгууллагын хэмжээний асуудал яригдаж байгаа мэт харагдавч бодоод үзэхээр бүх нийтийн, Монгол Улсын үндэсний аюулгүй байдалд хамаарч байгаа юм. Гадаадын зарим орнуудын хэвлэл мэдээлэл болон аюулгүй байдлын асуудлаар ямар дүрэм, журам баримталдаг талаар судалгааны ажлынхаа хүрээнд мөн авч үзлээ. Манай улсад жишиг болохуйц үйл ажиллагаа нь эрх зүйн хувьд ч, технологийн хувьд ч бүх нийтийн, үндэсний аюулгүй байдалдаа маш чухал үүрэг гүйцэтгэдэг нь Японы NHK, Английн BBC телевизийг нэрлэж болохоор байна. Байгалийн гамшиг их болдог газар нутгийн онцлогтой Япон улсын хувьд бүх нийтийн аюулгүй байдлыг сэрэмжлүүлгийг хүргэдэг гол арга зам нь энэ суваг, ард түмэн нь ч итгэдэг нь судалгаагаар харагдаж байна. Английн BBC-ийн хувьд аюулгүй байдалтай холбоотой мэдээ мэдээллийг хэн, ямар өнцгөөс, хэзээ, ямар давтамжаар нэвтрүүлэх вэ, тэр мэдээг уншиж байгаа телевизийн хөтлөгч, сэтгүүлч ямар үг хэллэг хэрэглэх вэ гэдэг нь хүртэл заагдсан код баталж, хэрэгжүүлдэг юм байна. Миний судалгааны ажлын сэдвийг өргөн хүрээнд нь хэвлэл мэдээллийн салбарт хамаатай биш бүх нийтэд олон нийт үзэгч, уншигч сонсогчдод тэдний аюулгүй байдалд хамаатай гэж ойлгож болно. Шийдвэр гаргах түвшинд ажиллаж байгаа, аюулгүй байдлыг хангах системд ажиллаж байгаа хүмүүс ч бүгд л үзэгч, уншигч сонсогч гэдэг талаар нь ингэж хэлж байгаа юм.

-Аюулгүй байдлын ухаанаар цаашид мэргэшиж ажиллах уу. Танд ямар төлөвлөгөө байна вэ?

-Ямар чухал сэдэв бэ гэдгийг дөнгөж л ойлгож эхэлж байх шиг санагдаж байна. Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн Хэвлэл мэдээллийн албаны даргаар ажиллаж байхдаа манай хэвлэлийн салбарынхан, сэтгүүлчид Үндэсний аюулгүй байдлын талаар мэдлэгтэй, мэдээлэлтэй байх ёстой юм байна гэдгийг ойлгож авсан. Тэгээд л ҮБХИС-ийг сонгож аюулгүй байдлыг докторт элссэн юм.

Ямартай ч, олон нийтийн мэдээллийн хэрэгсэл үндэсний аюулгүй байдлын хангахад маш чухал үүрэг оролцоотой юм байна гэдэг дүгнэлтийг батжуулаад явж байна. Энэ судалгааны ажлыг миний багш ҮБХИС-ийн Эрдэм шинжилгээ хариуцсан дэд захирал доктор Sc.D, профессор, хурандаа Б.Өлзийхуяг гэдэг эрдэмтэн удирдсан. Багштайгаа, сургуулийнхаа олон сайхан эрдэмтэн багш нартай хамтраад судалгааны ажлаа улам гүнзгийрүүлж хэвлэл мэдээллийн салбарынхандаа бүх нийтийн аюулгүй байдлаа хангах, Монгол Улсын үндэсний аюулгүй байдлыг хангахад нь иргэн бүр оролцоотой байхад хувь нэмэр болох ажлууд хийнэ гэж бодож байгаа.

Тухайлбал, үндэсний аюулгүй байдлыг хангахад арилжааны телевизүүдийн өнөөгийн байдал, хөгжлийн чиг хандлага, соёл иргэншлийн аюулгүй байдалд олон нийтийн радио, телевизийн гүйцэтгэх үүрэг, ач холбогдол, олон нийтийн радио, телевизийн нэвтрүүлгийн бодлогод үндэсний аюулгүй байдалтай холбогдох тусгайлсан заалт оруулан шинэчлэх эрх зүйн үндэс, аюулгүй байдлыг мэдээлэлд тулгуурласан оролцоогоор хангах арга замыг нарийвчлан боловсруулах хэрэгцээ, шаардлага, үндэсний аюулгүй байдлыг хангахад олон нийтийн мэдээллийн хэрэгсэл нь сошиал флатформуудтай харьцуулшгүй нөлөөтэй, бодит хүчтэй эх сурвалж болохыг нотлох гэх мэт маш олон сэдвээр гүнзгийрүүлж судалмаар байгаа юм.