Т.Мөнхсайхан: Манайх шиг эмч нараа ялладаг улс ховор

Эрүүл мэндийн сайд Т.Мөнхсайхан салбартаа хэрэгжүүлж буй “6 Э” бодлогыг сэтгүүлчдэд танилцуулж, цаг үеийн асуудлаар хариулт өгсөн юм. ЭМЯ цаашид мэдээллээ тогтмолжуулах, хэвлэлээр дамжуулан олон нийтэд бодлого, үйл ажиллагаагаа хүргэх зорилт тавьжээ.     

-Элэгний Д вирусын тарианы үнэ нэмэгджээ. Долоон сая төгрөгийн тариаг 30 хоногт хийлгэх гэж байгаа хүн, судалгаагаар 12 мянга орчим байгаа гэсэн. Түүнээс боломжтой хүмүүс нь хийлгээд байж байна. АНУ-аас ийм тариа оруулж ирсэн, 100 орчим хүнийг хамруулсан гэсэн мэдээлэл гарсан. Ялгавартай оруулсан, өвчлөлийн зэрэг хөнгөн хүмүүс орсон гэх гомдлууд сонсогдсон. Энэ талаар тодруулья?

-Элэгний Д вирусын эмчилгээ өндөр өртөгтэй. ХӨСҮТ дээр хэнд нь хийх вэ гэдгийг тодруулж материалыг нь шүүгээд, үнэхээр богино хугацаанд эмчилгээг нь хийхгүй бол амь насанд нь хүндрэл учирч эхэлж буй хүмүүсийг сонгож авч байгаа. Ийм журмаар ингэж сонгоно шүү гэсэн зааврыг ХӨСҮТ рүү явуулсан байгаа. Энэ асуудал дээр ямар нэгэн байдлаар дүгнэх, шаардлагагүй хүн нь түрүүлээд орчихож гэх юм уу, тэр нь тогтоогдож хариуцлага хүлээсэн тохиолдол одоогоор байхгүй. Хүн болгон амь насанд нь тулсан, эмчилгээгээ авах гэж байгаа учраас хардалт, сэрдэлт янз бүрийн юм зөндөө гарна. Энэ нь байхаас аргагүй байх. Гэхдээ өнөөдрийн байдлаар тогтоогдсон юм алга. ЭМЯ анхаарал хандуулж байгаа.

-Элэгний хавдрын гол шалтгаан В, С вирус, түүнээс Д вирус илүү хүнд, үүнийг яаж шийдэж байна. Энэ жилийн төсөв ямар байгаа вэ?

-Энэ оны хувьд Д вирусын эмийг авах чиглэлээр “Элэг бүтэн Монгол” хөтөлбөрт 17 тэрбум төгрөг тусгагдсан байгаа. Түүний дийлэнх хувь нь Д вирусын эмийг авахад зарцуулагдана. 12 мянган хүнээс 20 хувь нь эмчилгээгээ хийлгэх нь. Тэгэхээр үлдэж байгаа 80 хувь нь гомдолтой. Үнэтэй учраас аваад өөрсдөө хэрэглэж байгаа нь цөөхөн байгаа. Цаашид хамгийн гол нь бидний эмчилж байгаагаас хавьгүй олон хүн Д вирусын халдвараар өвчлөөд байна. Үүнийг зогсоохгүйгээр Д вирустэй хүмүүсийн эмчилгээ рүү л анхаарч, тийшээ мөнгө зарцуулаад байвал бид  өнөөдөр үүсэж байгаа нөхцөл байдлаасаа хэзээ ч гарахгүй. Тиймээс Д вирусын халдварыг яаж багасгах вэ гэдэг асуудлыг илүү сайн анхаарч зохицуулахаас аргагүй гэж ойлгож болно.

-Эмийн нэгдсэн бодлогыг хэрэгжүүлнэ гэж та “6 Э” бодлогынхоо хүрээнд ярилаа. Монгол Улсад хүүхдийн гар, хөл амны вирусын эсрэг эм байдаггүй. Иймд Солонгосоос эм оруулж ирэх мэдээ байна. Энэ юу болсон бэ?

-Эмийн бодлого дээр өнөөдөр Монгол Улсын хувьд хамгийн өргөн хэрэглэж байгаа, гэхдээ чанарын хувьд тааруу,  үнийн хувьд өндөр байгаа энэ эмнүүдээсээ эхэлж шийдэхээр эхнээсээ яриа хэлцлүүдээ хийж, оруулж ирж эмчилгээнд нэвтрүүлэх бодлогыг хэрэгжүүлж байна. Мөн цахим дээр иргэд саналаа өгөх боломжуудыг нээж байгаа. Саналыг нэгтгэн, судалгаа хийнэ. Түүнд үндэслэн үнэхээр тухайн эмийг оруулж ирэх шаардлага байна уу, үгүй юу. Хаанахын ямар эм тариан дээр хэлцлүүд хийж оруулж ирэх вэ гэдэг асуудал руугаа орж байна. Өнөөдөр бүх эмийг чанартай болгох, Монгол Улсад байхгүй байгаа эмүүдийг нэг дор  бүгдийг оруулж ирэх боломжгүй. Тэгэх гэж оролдвол дахиад буруу тийш эргэж, дахиад чанаргүй, тэгсэн атал өндөр үнэтэй эм авах тийшээ орчихно. Тиймээс үе шаттай бодлого хэрэгжүүлж, ирэх оны төгсгөлд эдгээр асуудлууд бүгдээрээ шийдэгдсэн байх төлөвлөгөө гаргаж, тэр дагуу ажиллаж байна.

-“Резидент эмч нар гурван  жилээр сурч байгааг хоёр жил болгоно. Илүү нарийсаж мэргэших боломжтой, цалинтай болгосон” гэлээ. Ажил хийж байгаад ирсэн хүмүүс суралцах хугацаанд 700 мянган төгрөг аваад, хажуугаар нь ажил эрхлэх боломжгүй, зөвхөн сурах юм байна. Өөр зохицуулалт байхгүй юм уу?

-Резидент эмч нар өмнө нь ямар ч цалингүй, хоёр жил төлбөрөө төлөөд сурдаг байсан. Ингээд ирэхээрээ манайхан эрт гэрлэдэг, амьдрал ахуй хэцүү боллоо гэж ярьдаг. Иймд 2020 оноос цалинтай болгосон. Цалинтай болсон учраас жилийг нь нэмэх боломжтой болж байгаа. Гэхдээ огцом 4-5 жил гэхгүй, эхний ээлжинд нэг жил нэмье. Тэгээд бодит байдалд ямар асуудал гарахыг харна. Гэхдээ бүх асуудлыг улс хариуцаж шийднэ гэж байхгүй. Хоёр сая төгрөгийн төлбөр төлж сурдаг байсан бол жилдээ 10 сая төгрөгийн цалин аваад, түүнийхээ хоёр саяыг төлбөртөө өгч бусдыг нь цаанаа зарцуулах боломж бүрдсэн учраас гурван жил болгоё гэж шийдсэн.

-Эмнэлгийн ажилтны эрх зүйн байдлын тухай хуулийн төсөл боловсруулагдаж  байгаа гэсэн. Эмч, эмнэлгийн ажилтны эрхзүйн байдлыг нарийсгаж зүйл заалт оруулах энэ хуулийн төслийг хэдий хугацаанд боловсруулах юм  бол. Донорын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах шаардлага байна гэж үзэж байна уу. Тодруулбал, П.Батчулуун эмчид үүссэн асуудал дээр ийм төрлийн заалтыг нэмэх байжээ гэж харж байгаа зүйл байна уу?

-Эмнэлгийн ажилтан, эмч, мэргэжилтний эрх зүйн байдлын тухай хуулийг бид өнгөрсөн оны наймдугаар сараас хойш ярьж байна. Ямар шатанд явж байгаа, ямар зүйл заалтууд орж байгааг товч танилцуулж болно. Бид таван улсын судалгааг хийсэн байгаа. Энэ чиглэлийн эмнэлгийн мэргэжилтний эрх зүйн байдлын тухай хуульд ямар зүйл заалтууд байна вэ. Манайх ямар зүйлүүдийг тусгах шаардлагатай вэ гэдэг талаас бүх судалгаа хийгдсэн. Манайхан шиг эмч нартаа ял оноогоод байдаг, эмнэлгийн мэргэжилтний эрх зүйн байдлын хууль байхгүй улс ховор. Эрүүл мэндийн сайдын хувьд барьж байгаа нэг том бодлого юу вэ гэвэл, гадны өндөр хөгжилтэй улс орнуудын эрүүл мэндийн салбарт барьж байгаа бүх хуулийг судалж байгаа. Манай улсад хэрэглэгдэж байгаа эрүүл мэндийн салбарын бүх хуулийг харьцуулж, хооронд нь тохируулга хийж үзээд, манай улсад зайлшгүй хийж хэрэгжүүлэх шаардлагатай хуулиудыг эхнээс нь эрэмбэлэн санал, санаачилга гаргаж УИХ-аар батлуулахаар ярьж байна. Хамгийн эхэнд үзэл баримтлалаа батлуулна. Үүний дараа олон нийтийн хэлэлцүүлэг хийж, намрын чуулганд өргөн барихаар хэлэлцэх асуудлын дараалалд нь оруулсан байгаа. Донорын хуульд нэмэлт, өөрчлөлт зайлшгүй оруулах шаардлагатай. Саяын үүсээд байгаа асуудал дээр харахад ч гэсэн ийм шаардлага зайлшгүй юм. Бусад улс оронд иргэд нь “би донор болохгүй шүү” гэж гарын үсэг зурдаг. Тэгж зураагүй хүмүүс нь шууд донор болдог, тийм зохицуулалттай. Энэ мэт Донорын хуульд маш олон зохицуулалт хийж байж олон хүний амь нас, эрүүл мэндийг хамгаалах боломж бүрдэнэ. Иргэдийн эрүүл мэндийг хамгаалахын төлөө явж  байгаа хүмүүсийн эрх зүйн орчныг сайжруулах асуудалд бид анхаарал хандуулж байгаа.

-Эрүүл мэндийн халдвар, хамгаалын асуудал ямар орчинд, ямар стандарт шаардлагыг хангаж ажилладаг вэ. Шүдний эмнэлгүүд дээр хяналт байна уу?

-Эрүүл мэндийн салбарын алдаад байгаа гол асуудал  бол эмч нар нь чадавхи сайтай боловч  эмчид итгэх  иргэдийн итгэл үнэмшил сул. Гол нь чанар, аюулгүй байдлын асуудал чухал байдаг. Үүнийг шийдэхгүйгээр цаашид ажиллахад хэцүү. Ялангуяа шүдний эмнэлгүүд, ходоодны дурангийн оношилгоо хийдэг газрууд байна. Маш олон зүйл дээр чанар, стандартыг бариулах, хяналт, шалгалтыг тогтмолжуулж байж амжилтад хүрнэ. Үүнд эмнэлгүүдийн чанарын албыг сайжруулах шаардлагатай. Гэтэл өнөөдөр Улсын нэгдүгээр төв эмнэлгийн чанарын алба гэхэд дөрвөн хүнтэй. Тэгвэл Филиппин улсад манай нэгдүгээр эмнэлэгтэй хүчин чадлаараа дүйх  эмнэлгийн чанарын алба нь 30 хүнтэй байх жишээтэй. Эмчилгээ, үйлчилгээнд нь байнгын хяналт тавьж байдаг, зөв, буруу хийж үү, эрсдэл учирч байна уу гэх зэргээр байнгын хянаж байдаг тогтолцоог бүрдүүлэх ёстой. Хүний нөөцийнх нь хувьд ингэж шийдлээ гэхэд тийм хэмжээний мэдлэг, чадвартай мэргэжилтэн байхгүй бол хүний нөөц хэд байхаас хамаараад цалин мөнгөний асуудал байна. Энэ мэт маш олон асуудлыг шийдэх, чанар, аюулгүй байдлын шаардлагыг хангах хэрэгтэй. Эхнээс нь шийдээд явж байна.

-Анагаахын чиглэлийн хувийн сургууль олон байдаг. Жороо бичиж чадахгүй төгсөгчид ирдэг гэж хүмүүс ярьдаг. Хувийн чанаргүй сургуулиудыг байлгах шаардлага байна уу. Сургалтын чанарыг сайжруулахад ямар ажил хийж байна?

-Хувийн сургуулиудаас чанаргүй эмч нар гарч байна гэдэг асуудал нэлээн яригддаг. Тэнд шалгалт яваад аттестатчилал явуулж, үйл ажиллагааг нь зогсоохыг зөв алхам гэж үзэхгүй байна. Яагаад гэвэл өч төчнөөн хувийн хэвшил рүү хөрөнгө оруулалт хийж, олон мэргэжилтнүүдийг  бэлдээд төгсгөж байгаа. Гэхдээ бид чанартай боловсрол эзэмшсэн эмч нарыг бэлдэж  зах зээлд гаргах ёстой. Тиймээс эмчлэх эрхийн  лиценз авах шалгалтыг  сайжруулах хэрэгтэй. Эмчлэх эрхээ авч чаддаггүй сургуулиудад хүүхдүүд орж сурахаа болино. Үүнийг богино хугацаанд шийдвэрлэдэг байя. Жил бүр олон нийтэд зарладаг байя гэж ярьж байгаа.

Жилд 500 хүүхэд анагаахын чиглэлээр сургууль төгссөн, түүнээс 300 нь эмчлэх эрхийн лицензээ авсан. Түүнээс Этүгэн, Монос гэх мэт сургуулийн төгсөгчид маш бага хувьтай эмчлэх эрхийн лиценз авч байна. Ингээд ирэхээр эмчлэх лицензээ авч чадахгүй сургуульд хүүхдүүд орохоо байна. Тэгэхээр тухайн сургуулиуд чанараа сайжруулна гэх зэргээр хөшүүргүүдийг сайн хийж өгч байж бодлого сайн хэрэгжих болохоос шууд  шалгалт явуулна, хаана гэх нь зөв биш. Чанарт анхаарал хандуулна, эмчлэх эрхийн лиценз, резидентэд орох болон төгсөх шалгалтыг сайжруулья гэдэг чиглэлд  эхнээсээ ажлууд хийгдээд явж байгаа.

-Бүсийн оношилгоо, эмчилгээний төвүүд ажиллаж эхэлсэн. Бүсчлэлээс хамаарч  орон нутгийн эмч нарын цалин, урамшлууллыг нэмэгдүүлэх талаар ямар бодлого баримталж байгаа вэ?

-Үндэсний багууд эхнээсээ орон нутагт ажиллаад эхэлсэн. Орон нутгийн эмч нар ч үндэсний багтайгаа хамтарч ажиллах сонирхол нэмэгдэж байгаа. Зарим эмч үндэсний багт орж ажиллаад, нэмэгдлээр 5-6 сая төгрөгийн урамшуулал авсан тохиолдол бий. Тиймээс манай эмч нар орон нутагт очиж ажиллах сонирхол нэмэгдсэн. Жишээ нь, Орхон аймагт бүсийн оношилгооны төв дээр энэ сард зүрхний хагалгааны мянга дахь тохиолдлын тусламжийг үзүүлэх гэж байна. Орон нутагт ЭМД-ын санхүүжилтийг коэффициентээр нэмэгдүүлж байгаа. Хэр алслагдмал байна гэдгээс хамаарч, өөрөөр хэлбэл аймаг дээр ажиллаж байна уу, суманд ажиллаж байна уу гэдгээс хамаарч Улаанбаатарт ажиллаж байгаа цалинг 1.3-2 дахин нэмэгдүүлсэн хэмжээний цалин урамшууллыг өгч байна. Иймээс эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг үзүүлэх боломж мөн нэмэгдсэн.

-Хавдар судлалын үндэсний төв нь хар зах шиг болсон байхад шинээр барих хоёрдугаар  төвийг Найрамдалд барина гэж байна. Машин унаагүй хүмүүс тийшээ яаж очих вэ. Логикийн хувьд буруу биш үү. Уг нь дүүрэг бүрт хавдрын тасагт үзүүлдэг бол ХСҮТ рүү очихгүй шүү дээ, тэнд түгжрэл, дараалал үүсэхгүй. Гэтэл зарим дүүрэгт хавдрын эмч нь ажлын байран дээрээ байдаггүй, ажлын цагаар сургалтад суудаг. Долоон удаа очиход үйлчилгээ авч чадаагүй тохиолдол бий. Иймээс дүүргүүдээ бэхжүүлбэл хэрэгтэй юм биш үү?

-Аймаг, дүүргийн эмнэлгүүдээ бэхжүүлье гэсэн бодлого явуулж байгаа. Энэ жилийн хувьд БГД-ийн эмнэлэг Хавдрын төвтэй болж байгаа. Тэндээ хавдрын бүхий л төрлийн тусламж үйлчилгээг үзүүлнэ. Ирэх жил Чингэлтэй дүүргийн ЭМТ-д байгуулна. Хан-Уул дүүрэг хавдрын хими, хөнгөвчлөх эмчилгээний тасаг нээсэн. СБД-ийн эмнэлэгт мөн хавдрын тасаг нээгдэж байгаа. БЗД-ийн Дарь-Эх нэгдсэн эмнэлэгт хавдрын тасаг нээж байгаа. Бүх дүүргүүдээ  энэ чиглэлд бэхжүүлэх ажлыг эхлүүлээд хийгээд явж байна. Гэтэл бодит байдалд дүүрэг рүү яваад очтол эмч нь байдаггүй асуудал их байгаа. Үүнийг шийдэх гол асуудал нь эргээд санхүүжилтийн хөшүүрэг болчихоод байгаа. Дүүргүүдээр үзүүлэх шаардлагагүй зарим үйлчилгээний зардлыг бууруулах замаар хавдрын тусламж, үйлчилгээг нэмэгдүүлж байна. Хавдар судлалын үндэсний хоёрдугаар төвийг Найрамдал, СХД-т барих шийдлийг миний хувьд гаргасан. Яагаад гэвэл, одоо байгаа төв хотын зүүн захад. Дахиад барих төв дахиад зүүн талдаа болчихоор, СХД-ээс тийшээ очих иргэд нэг захаас нөгөө зах руу түгжрэлд явах хүндрэлтэй. Иймд байршлыг ингэж шийдсэн. Эмнэлгийг аль болох хотын төвд барихаас татгалзах нь зүйтэй. Гэхдээ Хавдар судлалын үндэсний хоёрдугаар төвийг судалгаа, шинжилгээний тал руу хөгжүүлэх, манай улсад ямар төрлийн хагалгааг түлхүү хийдэг вэ. Ямар онцлогтой байна вэ, зэрэг чиглэлээр судалгаа хийдэг сургалтын бааз, орон нутгаас хавдрын чиглэлийн эмч нар ирж суралцдаг ийм төв байх хэрэгтэй гэж үзсэн. Үүнийгээ олон улсын стандартын дагуу барьж, эмч нараа сайжруулж чадавхжуулаад явбал яагаад иргэд заавал гадагшаа явж эмчлүүлэх гэж. Ойрын улс орнуудаас ч гэсэн манайд ирж энэ төрлийн эмчилгээ, үйлчилгээг авдаг байж болно шүү дээ. Энэ чиглэл рүү явах үүднээс  тэр шийдвэрийг гаргасан.

-Үргүйдэлтэй холбоотой зардал үйчилгээг эрүүл мэндийн санд суулгаж болох уу. Энэ үйчилгээг авахын тулд валютын урсгал Солонгос, Япон руу урсаж байна. Залуучууд  маш олноороо үргүйдэлтэй болж байна. Үргүйдлээ эмчлүүлэх, үр суулгах, зохиомлоор хүүхэдтэй болох үйлчилгээг гадны эмнэлгүүдээс авч байна. Зардал нь маш өндөр. Нийтийн дунд  эзлэх хувь нь ихсээд байгаа учир бодлогоор хандаж, даатгалын эмчилгээ, үйлчилгээнд хамруулах боломж байдаг уу?

-Үргүйдлийн эмчилгээг даатгалд хамруулах хүндрэлтэй. Одоо байгаа нь даатгалын санд байхгүй шүү дээ. Тэгэхээр цаашид ямар төрлийн эмчилгээ, үйлчилгээг даатгалтай болгох вэ гэдгийг тодорхой болгож байгаа.

-Хүүхэд ханиад хүрээд Өрхийн эрүүл мэндийн төвд  очихоор эм бичиж өгдөг. “Манай хүүхдэд энэ төрлийн антибиотик таардаг юм”  гээд эмчид хэлэхээр өөдөөс “сүртэй юм биш” гэдэг. Бичсэн эмийг нь уугаад эдгэдэггүй. Заавал тэгнэ гэж заасан байдаг юм уу, эсвэл?

-Өрхийн эмнэлгүүд сүлжээний эм санал болгодог гэх гомдол, шүүмжлэл гардаг. Ийм асуудлууд өрхийн эмнэлгүүдээр байгаад байна. Үүнийг шийдэх гол асуудал бол эмчилгээний стандарт юм.

-Эрүүл мэндийн салбарт сувилагч дутагдалтай, бүгд Солонгос руу гэрээгээр, хараар ажиллахаар явдаг гэдгийг хүмүүс мэднэ. Нэн шаардлагатай хүний нөөц, боловсон хүчин хэр  бүрдсэн байдаг бол?

-Манай улс 10 мянган хүнд ногдох эмчийнхээ тоогоор дэлхийд долоодугаар байрт ордог. Тэгэхээр тооныхоо хувьд болоод байна. Нарийн мэргэжил эзэмшсэн хүний нөөцийн бодлого нь дутмаг. Жишээ нь, хавдрын, хүүхэд, нярайн эмч нар гээд нарийн мэргэжлийн эмч дутагдалтай. Манай улс 2025 он гэхэд хавдрын өвчлөл ямар болох вэ, хэдэн эмч хэрэгтэй вэ. Үүнийгээ ирэх 10 жилд хэрхэн бэлдэх вэ гэдэг чиглэлд бид ажиллаж байна. Ингэж чадвал давуу талаа ашиглаж чадна. Судалгаа хийгээд нарийн мэргэжлийн эмч нараа бэлдээд явчихвал асуудлаа шийдэж чадна. Хүний нөөцийн бодлогодоо анхаарч байна.