Бидэнтэй нэгд

Нийгэм

М.Намжилмаа: Манай буриадад нэгдүгээр ангийн сурагч ч есөн үеэ нэрлэнэ

Нийтэлсэн

Ураг удмаа мэдэхийн цаад учрыг ухаж ойлгоогүй хүн олон. Гэтэл удам судраа мэдэж ойшоохгүйгээс болж ураг холбож цус ойртох аюул Монгол үндэстэнд нүүрлэснийг хүн судлаач эрдэмтэд нотолсон. Эрдэмтдийн үздэгээр есөн үе дотроо ураг холбох нь аюултай.

Харин есөөс дээш бол “хар” элгийн хүн болдог гэдэг. Өнөө цагт ес байтугай өөрөөсөө дээш хоёр, гурав дахь үеэ мэдэхгүй хүмүүс олширч байгаа гэхэд үнэнээс зөрөхгүй. Тэгвэл Буриад зон олон хүн бүр хамгийн багадаа есөн үеэ нэрлэх уламжлалаа хадгалж иржээ. Буриад зон олны төлөөлөл Махбадарын Намжилмааг ярилцлагынхаа зочноор урилаа. “Манай суманд гадаа тоглож байгаа зургаан настай хүүхдээс асуухад л есөн үеэ нэрлэнэ” гэж ярих Дорнод аймгийн Дашбалбар сумын иргэн, ахмад багш М.Намжилмаа өдгөө 11 дэх үеийнхээ угийн бичгийг хөтлөөд байгаа юм. Энэ гайхалтай эмэгтэйг Улс төр, шуурхай мэдээллийн WWW.POLIT.MN сайт “Нэг өдөр” буландаа онцолж байна.

“ААВ МААНЬ УГИЙН БИЧГЭЭ БОСОО МОНГОЛ БИЧГЭЭР ХӨТӨЛЖ ҮЛДЭЭСЭН”

М.Намжилмаагийнх өвөг дээдсээсээ угийн бичгээ хөтөлж уламжлуулж иржээ. Аав нь 1940-өөд оноос буюу бичиг үсэг тайлагдсан цагаасаа угийн бичгээ хөтөлж үр хүүхдүүддээ үлдээсэн байна. М.Намжилмаа Дашбалбар сум болон аймагтаа 40 гаруй жил багшилжээ. Тэрээр “Миний мэдэхээр аав маань 20-иод настай байхдаа бичиг үсэг мэддэг болсноосоо хойш босоо бичгээр хөтөлсөн гар бичмэл бүхий дэвтэр нь бий. Эгч бид хоёр уламжлалыг үргэлжлүүлж хөтлөөд одоо арван нэг дэх үе дээрээ явж байна.

Анх өөрсдөө хөтөлж эхэлсэн бол сүүлдээ айл бүхэн угийн бичгээ хөтлөх ёстой юм байна гэж бодож сумынхандаа зааж, угийн бичиг хөтлөх загварыг нь гаргаж өгсөн. Дээхэн үед зөвхөн эцэг талаа хөтөлдөг байсан бол бид 1970 оноос хойш хөтлөхдөө ээжийнхээ талыг оруулсан. Эгч бид хоёул багш мэргэжилтэй.

Дашбалбар суманд гадаа гүйж яваа ямар ч хүүхдээс асуусан есөн үеэ нэрлэж чадна. Харин манай удмынхан 11 үеэ хэлнэ.

Анх хичээл заахдаа л “Чи уг удмаа мэдэх үү” гэж ангийнхаа хүүхдүүдээс асуудаг байлаа. Мэдэхгүй бол аав, ээжээсээ асуугаад бичиж ирээрэй гээд явуулдаг. Ер нь манай буриад зон олонд хүн бүр сургуульд орохоосоо л есөн үеэ нэрлэдэг уламжлалтай. Айлд орж ирсэн хүүхэд бүрээс есөн үеийг нь асуудаг ёсон бий. Нэрлэж чадвал чихэр жимс, цагаан эдээ тэргүүтнээр урамшуулна. Мэдэхгүй бол мэдээд ирээрэй гээд явуулдаг.

Манай сумын хүүхэд болгон есөн үеэ мэднэ. Бага ангиас нь өв уламжлалын хичээл заадаг. Тэр хичээлээр уг удмаа мэдүүлэх үүднээс есөөс дээш үеийг нь нэрлүүлж, авга, нагац бүлгээр нь цээжлүүлдэг. Дашбалбар суманд гадаа гүйж яваа ямар ч хүүхдээс асуусан есөн үеэ нэрлэж чадна. Харин манай удмынхан 11 үеэ хэлнэ. 2013 онд угийн бичгийн ном гаргаж хамаатан садан, үр хүүхдүүддээ тарааж манай удамд хэн гэдэг ямар хүн байсныг хэлж ойлгуулж өгсөн. Арван жилийн дараа дахиад угийн бичгийн ном гаргана. Манайх таван хүүхэдтэй. Угийн бичгээ том хүүдээ залгамжлуулаад явна. Угийн бичгийг анх сар, нар хэлбэрээр бичиж үзсэн ч цаасан дээр багтдаггүй юм билээ. Харин шугаман хэлбэрээр бичвэл нэг хуудсанд овоо олон нэр багтаж байсан.

Аав, ээж, өөрийн, хүүхдүүдийнхээ үеийг баганаар нь ангилж байна. Жишээлбэл, миний аав Доргоши галзууд омгийн хүн байхад ээж нохой ураг хүгдүүд омгийнх. Харин арван нэг дэх үе маань Шар чоно, дараагийнх нь Хар чоно гэж байж. Есөн үе дотроо нэг омгийнхон ураг холбохгүй гэсэн хатуу уламжлалтай. Дээхэн үед бол нэг омгийнхон хоорондоо хадаг тавих тохиолдол их байсан юм билээ. Омгийг нь асуугаад зул бадрааж, хадгийг нь хүлээж авахгүйгээр буцаадаг байсан гэдэг. Одоо ийм зүйл тохиолдохгүй мэт боловч нөгөө талаас угийн бичгээ хөтөлдөггүй, удам угсаагаа мэддэггүйтэй холбоотой байх. Ер нь хадаг тавихдаа уг удмаа танилцуулдаг заншилтай байх хэрэгтэй” гэлээ.

“МАНАЙ УДАМД ДӨРВӨН ДАЙЧИН БАЙСАН”

М.Намжилмаагийн омгийнхон Баргабаатар угшилтай. Түүний өвөг эцэг нь Баргабаатарын гурван эхнэрийн нэг Хорилдайгийн үр хойч гэж үздэг аж.11 үеэрээ салбарласан Доргоши галзууд омгийнхон өдгөө 500 гаруй өрх 1000 дөхсөн өнөр бүл болжээ. Угийн бичгээ хөтлөхөөс гадна зарим онцлог хүмүүсийнхээ үйл хэргийг тодруулж дурсамжийг нь үр хойчдоо таниулах ажлыг хийж буй талаараа “Угийн бичгээс харахад ээжийн дөрвөн ах нь дайнд явсан байсан. Мундаг явсан хүмүүсээ даган дуурайх, хүүхдүүдээ таниулах үүднээс дурсамжийг бичиж байна. Саяхан би дөрвөн сар гаруй явж байж Батлан хамгаалах яам, Тагнуулын газрын төв архиваас нагац нарынхаа дайнд явсан лавлагааг авч хавсаргалаа.

Хамгийн бага нагац маань баруун хилийн тулгаралтад оролцсон байна. Мөн манай удамд улсын аварга малчин, Хөдөлмөрийн баатар ч бий. Материалыг нь бүрдүүлэх шатандаа явна. Энэ судалгаа үргэлжилнэ. Саяхан судлаач багштайгаа ярилцаж байхад гадаад хүнтэй суусан хүмүүсээ угийн бичигтээ хэрхэн оруулах асуудлыг хөндлөө. Манай суманд гадаад хүнтэй суусан нь цөөнгүй бий. Тэр хүмүүсийг ч гэсэн угийн бичигтээ оруулах учиртай. Тухайн иргэн болоод үр хүүхэд нь Монголын иргэн шүү дээ” гэв.

Хүүхдүүдийг нэгдүгээр ангид ороход нь л хэний хүүхэд, ямар овог удамтай гэж асуудаг бол дунд ангиас нь ёс заншил ахуй амьдралын хичээлээр угийн бичгийн ач холбогдлыг заадаг гэнэ.

Дашбалбар суманд угийн бичиг хөтөлдөггүй айл байхгүй. М.Намжилмаа болон түүний эгч өөрсдөө хөтөлж эхэлснээс хойш аймаг, сумынхнаа шахаж, зааж зөвлөснөөр 1991 оноос бүх айл угийн бичгийг эрчимтэй хөтөлж эхэлсэн байна. Хүүхдүүдийг нэгдүгээр ангид ороход нь л хэний хүүхэд, ямар овог удамтай гэж асуудаг бол дунд ангиас нь ёс заншил ахуй амьдралын хичээлээр угийн бичгийн ач холбогдлыг заадаг гэнэ. Омог дундаа ураг холбож болохгүй, хүндэлж овоо тахилгаа хийж танилцах ёстой зэргээр ач холбогдлыг нь таниулдаг аж.

М.Намжилмаа “Судлаачид Чингисээс хойшхи 40 гаруй үеийг судалсан байдаг. Үүн дээр манай удмын 11 үеийг нэмбэл 50 гаруй үеэ мэддэг гэсэн үг. Ураг төрлөө мэдэхгүй нь удам угсаа болоод Монгол үндэстэнд ямар сөрөг нөлөө үзүүлж байгааг эрдэмтэд маш их ярьж байна. Ураг холбосны аюул нь янз бүрийн согогтой, оюуны хомсдолтой сэтгэх бодох чадваргүй хүүхэд төрөх байдлаар илэрч байна. Цаашид улам гүнзгийрвэл үндэстэн мөхөх аюултайг харуулсан Английн хаан угсаатны жишээ бий. Тиймээс угийн бичиг хөтлөхийн ач холбогдлыг иргэд ухаарч ойлгох хэрэгтэй. Төрийн бодлого ч чухал байна” гэсэн юм. М.Намжилмаа хэдийгээр гавьяаны амралтдаа гарч нийслэлд суурьшсан ч олимпиадад хүүхэд бэлтгэх зэргээр аймаг сумандаа очихдоо байгууллага хамт олон, иргэдэд угийн бичгийг зөв хөтлөх талаар сургалт хийж ураг төрлөө таньж мэдэх эрдмийг түгээсээр явна.

С.Уянга
Эх сурвалж: www.polit.mn

CRI Монгол радио6 өдөр өмнө

Хятад Бразил дипломат харилцаа тогтоосны 50 жилийн ойг тэмдэглэв

CRI Монгол радио6 өдөр өмнө

“Ши Жиньпиний эшлэх дуртай хэлц үгс” Бразилийн хэвлэл мэдээллээр цацагдлаа

CRI Монгол радио6 өдөр өмнө

Гарын үсэг зурах ёслолд оролцон сэтгүүлчидтэй уулзав

CRI Монгол радио6 өдөр өмнө

Ши Жиньпин Бразилын ерөнхийлөгчтэй хэлэлцээ хийв

Энтертайнмент7 өдөр өмнө

АНУ-ын Хууль зүйн яам “Google”-ийн “Chrome” хөтчийг заруулах арга хэмжээ авна

Улс төр7 өдөр өмнө

Цахим гарын үсгээр баталгаажсан гэрээнүүд олон улсад хүлээн зөвшөөрөгддөг болно

Улс төр7 өдөр өмнө

УИХ-ын дарга Д.Амарбаясгалан худал мэдээлэлд залруулга хийж, уучлалт гуйхыг шаардав

Нийгэм7 өдөр өмнө

ЭМЯ: Папиллома вирусийн эсрэг дархлаажуулалтын талаар мэдээлэл хийж байна

Нийгэм7 өдөр өмнө

Орц, гарц хааж, дулааны шугамыг эвдсэн барилгын компанийн үйл ажиллагааг түр зогсоолоо

Нийгэм7 өдөр өмнө

Хогийн цэг дээрээс 142 ширхэг хавтас хураан авчээ

Энтертайнмент7 өдөр өмнө

МҮОХ-ны төлөөлөгчид БНХАУ-ын Хөх хотноо ажиллаж байна

Энтертайнмент7 өдөр өмнө

С.Мөнхзул пауэрлифтингийн ДАШТ-ээс алтан медаль хүртлээ

Улс төр7 өдөр өмнө

Б.ДЭЛГЭРСАЙХАН: Богд уулыг нүхлэх эсэхийг иргэдээс асууна

Ерөнхийлөгч7 өдөр өмнө

Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх 2025 оны төсвийн тухай хуульд ХОРИГ тавилаа

CRI Монгол радио7 өдөр өмнө

Ши Жиньпин Бразилиад хүрэлцэн очиж Бразилд төрийн айлчлал хийж байна

Дэлхий2 жил өмнө

Монголын чадамгай гадаад бодлогын механизм эргэн ирлээ

Нийгэм1 жил өмнө

Э.Дуламсүрэн: Дайвар ачаатай тохиолдолд “УЛААН ГАРЦ”-аар нэвтрэх ёстой

Дэлхий10 сар өмнө

Согтуу зорчигч ажилтныг хазсан шалтгаанаар АНУ руу ниссэн ANA компанийн онгоц Токиод буцаж газарджээ

Эдийн засаг2 жил өмнө

Талын Зам -Шинэ Хөгжлийн гарц

Нийгэм1 жил өмнө

Х.Мөнхзаяа: Би тулга тойрсон жижиг улаач байхыг хүсдэггүй

Нийгэм2 жил өмнө

Монгол Улсын Төрийн сүлд, далбаа хэрхэн бүтсэн талаар түүх

Улс төр2 жил өмнө

АН-ын бүлгээс Монгол Улсад нүүрлэсэн 13 ХЯМРАЛЫГ нэрлэлээ

Нийгэм12 сар өмнө

Г.Болормаа: Эрх баригчид “Авлигын шүүх” гэх хэдхэн шүүгчтэй учраа олохыг хүсэж байна

Нийгэм2 жил өмнө

Аймаг, сумдын баяр наадмын товыг НЭГТГЭН ХҮРГЭЖ БАЙНА

Эдийн засаг2 жил өмнө

ГЕГ-ын статистик мэдээлэл

Covid-193 жил өмнө

Коронавируст халдварын эсрэг дархлаажуулалтын 35 цэгийн байршил

Нийгэм2 жил өмнө

Сун Гүй Мин: Монголын уул уурхайн салбарын хөгжилд Шинь Шинь компани хоёр том технологи нэвтрүүлсэн

Улс төр2 жил өмнө

Ханшийг тогтворжуулах чиглэлээр интервенц хийдэггүй

Эдийн засаг3 жил өмнө

Нөөцийн мах зах, худалдааны төвөөс 1.6 дахин хямд байна

Улс төр2 жил өмнө

БНАЛАУ нь Монгол Улсыг АПЕК зэрэг бүс нутгийн үйл явцад нэгдэн ороход дэмжиж ажиллахаа нотлов

Нийгэм7 өдөр өмнө

ЭМЯ: Папиллома вирусийн эсрэг дархлаажуулалтын талаар мэдээлэл хийж байна

Ерөнхийлөгч7 өдөр өмнө

Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх 2025 оны төсвийн тухай хуульд ХОРИГ тавилаа

Нийгэм1 сар өмнө

Энэ амралтын өдрүүдэд ДОЛООН байршилд зам хааж, шинэчилнэ

Энтертайнмент5 сар өмнө

CHEF’s TABLE: Дэлхийд танигдсан зоогийг мэргэжлийн тогоочийн гараас амтлах үдэш

Энтертайнмент6 сар өмнө

Гар утсан дээрх ажлын App-уудаа устгахаас таны амралт эхэлнэ

Энтертайнмент6 сар өмнө

ATOX Esports анх удаа ESL Pro League-т оролцохоор боллоо

Эдийн засаг6 сар өмнө

“Замын-Үүд, Эрээний эдийн засгийн хамтын ажиллагааны бүс”-ийн хөрөнгө оруулалтын чуулга уулзалт боллоо

Улс төр6 сар өмнө

Д.Ганбат: Цалинтай ээжийн 50 мянган төгрөгийг цалин шиг цалин болгоё л доо

Улс төр6 сар өмнө

ШИНЭ ХОРШОО I Ардчилсан нам 180 мянга гаруй малчдаас уучлал гуйх ёстой

Улс төр6 сар өмнө

Шадар сайд, УОК-ын дарга С.Амарсайхан цаг үеийн асуудлаар мэдээлэл өгч байна

Дэлхий6 сар өмнө

ОХУ-ын ерөнхий сайдад Changan загвараар үйлдвэрлэсэн Волга автомашин бэлэглэжээ

Дэлхий6 сар өмнө

Киргизстаны нийслэлд Энэтхэг, Пакистаны оюутнууд, цагаачдын эсрэг үймээн гарчээ

Дэлхий7 сар өмнө

Франц улсад хар тамхины гэмт хэрэгтнийг замаас нь оргуулсан зэвсэгт халдлага гарав

Дэлхий7 сар өмнө

Өмнөд Солонгосын тагнуулын байгууллага Ким Жон Уныг магтсан суртал нэвтрүүлгийн дууг хориглох хүсэлт гаргажээ

Энтертайнмент7 сар өмнө

Apple компани iPad бүтээгдэхүүнийхээ шинэ загваруудыг танилцууллаа