Бидэнтэй нэгд

Нийгэм

Д.Сэрдарам: Угийн бичиг хөтлөхийг хуулиар зохицуулах боломжгүй

Нийтэлсэн

Монголчууд эртнээс угийн бичгээ хөтөлж ирсэн уламжлалтай. Угийн бичиг хөтлөхөө больсноор ураг удам хоорондоо гэр бүл болж цус ойртох аюултай. Сүүлийн үед Монголд цус ойртолт хавтгайрсан гэж үзэж буй нь олны сэтгэлийг хирдхийлгэв. Тиймээс угийн бичиг хөтлөхийн ач тус болон хэрхэн угийн бичиг хөтлөх тухай аргачлалын талаар ШУТИС-ийн Хүмүүнлэгийн салбарын багш, профессор Д.Сэрдарамтай ярилцлаа. 


-Монголчуудын угийн бичиг хөтөлж ирсэн уламжлал яагаад өнөө үед алдагдах болов?

-Монголчуудын үндэстэн, угсаа, угсаатны хэв шинжийн тухай, удам гарлыг ярихын тулд судалгаанд тулгуурлаж маш болгоомжтой хандах хэрэгтэй. “Хүн мэдэхгүй зүйлдээ дайсан байдаг” гэгчээр энэ талаар хамаагүй юм ярьж бичиж нийгэмд сөрөг ойлголт төрүүлэх нь их байна. Монголчууд бид хэзээ үндэсний хэв шинжээ олсон үндэстэн, хэдий үед олон овог аймаг болж явсан, аль үед нь хүн ам зүйн хувьд аюулгүй эсвэл аюултай байсан зэргийг олон нийтэд ойлгуулж ярина гэвэл зүйрлүүлбэл том голоос балга ус хүмүүст өгч байгаа юм шиг болно.

Үүнийг бүрэн ойлгуулахын тулд уг үндсээс нь тайлбарлах шаардлага гарна. Дэлхий дээр бүх үндэстэн, угсаатангуудад овог, үндэс угсаа, угийн бичгийн тухай нэгдмэл ойлголт байдаг ч түүнийг нийгмийн хөгжлийн хэрэглээнд хэрхэн ашиглаж байснаараа өөр өөр шатанд хөгжүүлсэн.

Монголчууд харин үүнийг төрийн хэмжээнд хөгжүүлж дагаж мөрдүүлж байснаараа өөрийн гэсэн хөгжлийн хэв шинжтэй ард түмэн байжээ. 1918 онд Монгол Улс 600 мянган хүнээс 495 мянган хүн тоолуулахад цус ойртолт байхгүй байсан. 1997 онд М.Энхсайханы Засгийн газраас иргэний үнэмлэх шинэчилсэн, Гэр бүлийн хуулинд “ургийн овог” гэдэг зүйл оруулсан ч харамсалтай нь удаан үргэлжлээгүй. Хэдэн мянган жилийн турш хөгжиж ирсэн түүхийг 70 хүрэхгүй жилийн дотор өөрчилж алдагдуулж болдог юм байна гэдгийг бид өөрсдийн бие дээр, арьс мах дээрээ мэдэрсэн.

-Та угийн бичиг хөтөлдөг үү ?

-“Загасчны морь усгүй” гэдэг шиг би угийн бичиг хөтөлдөггүй. Манай ээжийн талын хүн хөтөлж байгаа. Зургаан үе хүртлээ хөтлөөд явж байгаа. “Модны цагариг” хэлбэрээр хөтөлдөг. Би олон хүмүүсийн угийн бичигт зөвлөгөө өгдөг.

-Ураг төрлийн нэршлийг угийн бичигт хэрхэн бичиж тэмдэглэдэг вэ. Одоо үед нагац, авгаа ч ялгахгүй хүүхэд өсөж өндийж байна шүү дээ?

– Манай ардын заншлаар хүний ураг нь ясан төрөл, цусан төрөл, махан төрөл гэж ялгагддаг бөгөөд эцгийн талыг “ясан”, эхийн талыг “цусан”, үр хүүхдээ “махан” төрөлд хамааруулдаг. Ясан төрлийн гол зангилаа нь эцэг, цусан төрлийнх эх юм. Ясан төрлийн хажуу шугам авга, цусан төрлийнх нагац болно. Төрөл гэхээр эцгийн талын нэг овог угсааны ясан төрлийнхөн болно.

Садан гэхээр эхийн талын нагац нар болон авга эгч нар хүргэд ба тэдний хүүхэд багтана. Харин сүлбээ нь холын садан. Дам садан ч гэдэг. Эцэг эхийн төрөл садангаас холдуу өөр овгийн хамаатан болно. Худ, худгай гэж бэр богтлон авч, охиноо буулган өгсөн хоёр талынхан бие биендээ худ ураг бололцоно. Шавхавч үл ширгэх цусан төрөл, хусавч үр арилах ясан төрөл гэдэг хоосон зүйр үг биш. Хүмүүс ураг удмаа сурвалжлан мэдэж, олж сэргээсээр л байгаа.

-Угийн бичиг хөтлөх гэж буй хүмүүст зориулсан ямар нэртэй ном, товхимол илүү ойлгомжтой байдаг вэ?

-Тийм ном тун ховор. Харин сүүлийн үед угийн бичиг хөтлөх программууд их гарч байна. Энэ нь хөтлөхөд ойлгомжтой, төвөг багатай. Эдгээр программаа илүү сайн хөгжүүлэх хэрэгтэй. Хүмүүс энгийн программ дата хийгээд хөтлөөд байвал залуучууд сонирхож цааш хөтлөөд яваад байж болно. Бичсэн хүн нь зөвхөн өөрөө ойлгох хэмжээний замбараагүй тэмдэглэл хийгээд үр хойч үедээ уламжлуулна гэвэл хэцүү. Одоо онлайнаар угийн бичгээ хөтлөх боломж нэгэнт бүрдсэн. Хамгийн гол нь ойлгомжтой, энгийн, сонирхолтой байх нь чухал юм.

-МУИС-ийн генетик инженерчлэлийн лабораторын эрхлэгч доктор О.Одгэрэл хүний өөрөөс нь доош 7-9 дүгээр үедээ гажигтай ген бага байдаг. Тиймээс угийн бичгийг заавал есөн үе гэж холдуулан хөтлөх шаардлагагүй гэсэн юм. Энэ талаар таны бодол ямар байна вэ?

-Есөн үеийн угийн бичиг бичнэ гэдэг боломжгүй зүйл л дээ. Нэг хүнд өөрөөсөө доош гурван үеэ бичих хугацаа л бий. Хэрэв үр хүүхдэдээ угийн бичиг өв уламжлалаа өвлүүлж үлдээж чадвал сайн хэрэг. Угийн бичиг дээр нэг цагирагийн битүүрэх хугацаа дунджаар 120 жил гэж тооцож үзвэл гурван үеийн угийн бичиг бол дунджаар 150 жил гэсэн үг. Уламжлал сэргээнэ гэдэг бол өөрт байгаа мэдээллийг үр хойчдоо сонирхолтойгоор, хэрэгтэйгээр дамжуулахыг хэлнэ.

-Ураг төрлийн дотроос хэн нэг нь тэрс хэрэг үйлдсэн бол угийн бичигт тодорхой тэмдэглэн үлдээдэг байжээ. Иймээс удмын түүхэндээ хар толбо үлдээхгүйн тулд хичээдэг байсан гэдэг. Хэрэв ийм хүн гарвал “эцэг өвгөдийн ариун нэрийг бузарлав” гэж жигшдэг байсан нь мөн хүмүүжилд асар их ач холбогдлыг өгдөг байжээ. Тиймээс энэ цаг үед угийн бичгийг дэлгэрүүлэх шаардлага тулгараад байгаа. Угийн бичиг хөтлөхийг хуульд тусгаж, хянах нь зөв үү?

-“Нэр хугарахаар яс хугар” гэдэг. Казакууд угийн бичиг бичээд байх шаардлагагүйгээр өөрийн овгийн уг гарлыг цээжилдэг нь хүмүүжлийн ач холбогдолтой. “Хүн нэрээ, тогос өдөө” гэдэг үгийн үнэ цэн угийн бичиг дээр гарч ирдэг. Иймд угийн бичиг нь хүмүүжлийн ач холбогдолтой. Угийн бичиг хөтлөх нь хүмүүсийн амьдралд зүгээр хэвшил болгох зүйл. Засгийн газар угийн бичиг бичүүлэх хууль батлахаас илүү угийн бичгээ хөтөлж буй, ургийн баяраа тэмдэглэж буй гэр бүлийг урамшуулах, тэдэнд арга зүйн зөвлөгөөг мэргэжлийн хүнээр нь заалгах зэрэг ухамсар сэтгэлгээнд нөлөөлөх ажил хийхгүй бол дүрэм, журмаар шийдэгдэхгүй, дэмий зүйл.

Асуудлыг хүчээр, санхүүгээр шийдэх гэдэг социализмын үеийн ажил хийж буй нь утгагүй зүйл. Доктор Ж.Батсуурь гуайн Угийн бичиг хөтлөх гарын авлага 90-ээд оноос гарснаас хойш угийн бичгээ хөтлөх цаг хугацаа байсан уу байсан. Гэхдээ түүнийг яагаад хэрэгжүүлээгүй, олон нийтэд өргөн дэлгэрээгүй шалтгааныг олох нь чухал. УИХ-ын гишүүд асуудлыг хөндөж “буруугаар нэрлэж олон түмний доог дохуу” болж байгаа нь асуудлын мөн чанарыг ойлгоогүй юм байна. Бүр А-гаас нь зааж хэлж өгөхгүй бол болохгүй асуудал. Асуудлаа бүрэн ойлгохгүй бол бүрэн шийдэж чадахгүй гэсэн үг.

-ЕБС-ийн түүхийн хичээлээр угийн бичиг хөтлөх хичээл ордог уу. Мөн их сургуульд угийн бичиг хөтлөх талаар хэдэн цагийн хичээл ордог вэ. Хөтлөөд явдаг хүүхдүүд байсан уу?

-Нийгэм, түүхийн хичээлээр угийн бичиг бичих ач тус, бичих зааврыг нь зөв ойлгуулахад л болох зүйл. Тэр хүүхэд үнэхээр сонирхож байгаа бол угийн бичиг хөтлөнө, сонирхохгүй бол хийх шаардлагагүй. Би сүүлийн үед оюутнуудаар угийн бичиг хүчээр бичүүлдэгт таагүй ханддаг. Орчин үеийн боловсролын системд хүүхдэд дүн авахын тулд биш өөрт нь сонирхолтой санагдаад хийвэл чухал. Харин бид угийн бичгээ хөтлөх сонирхолтой болтол нь хичээлээ сонирхолтой болгох хэрэгтэй.

Эх сурвалж: ӨГЛӨӨНИЙ СОНИН

CRI Монгол радио3 өдөр өмнө

Хятад Бразил дипломат харилцаа тогтоосны 50 жилийн ойг тэмдэглэв

CRI Монгол радио3 өдөр өмнө

“Ши Жиньпиний эшлэх дуртай хэлц үгс” Бразилийн хэвлэл мэдээллээр цацагдлаа

CRI Монгол радио3 өдөр өмнө

Гарын үсэг зурах ёслолд оролцон сэтгүүлчидтэй уулзав

CRI Монгол радио3 өдөр өмнө

Ши Жиньпин Бразилын ерөнхийлөгчтэй хэлэлцээ хийв

Энтертайнмент4 өдөр өмнө

АНУ-ын Хууль зүйн яам “Google”-ийн “Chrome” хөтчийг заруулах арга хэмжээ авна

Улс төр4 өдөр өмнө

Цахим гарын үсгээр баталгаажсан гэрээнүүд олон улсад хүлээн зөвшөөрөгддөг болно

Улс төр4 өдөр өмнө

УИХ-ын дарга Д.Амарбаясгалан худал мэдээлэлд залруулга хийж, уучлалт гуйхыг шаардав

Нийгэм4 өдөр өмнө

ЭМЯ: Папиллома вирусийн эсрэг дархлаажуулалтын талаар мэдээлэл хийж байна

Нийгэм4 өдөр өмнө

Орц, гарц хааж, дулааны шугамыг эвдсэн барилгын компанийн үйл ажиллагааг түр зогсоолоо

Нийгэм4 өдөр өмнө

Хогийн цэг дээрээс 142 ширхэг хавтас хураан авчээ

Энтертайнмент4 өдөр өмнө

МҮОХ-ны төлөөлөгчид БНХАУ-ын Хөх хотноо ажиллаж байна

Энтертайнмент4 өдөр өмнө

С.Мөнхзул пауэрлифтингийн ДАШТ-ээс алтан медаль хүртлээ

Улс төр4 өдөр өмнө

Б.ДЭЛГЭРСАЙХАН: Богд уулыг нүхлэх эсэхийг иргэдээс асууна

Ерөнхийлөгч4 өдөр өмнө

Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх 2025 оны төсвийн тухай хуульд ХОРИГ тавилаа

CRI Монгол радио4 өдөр өмнө

Ши Жиньпин Бразилиад хүрэлцэн очиж Бразилд төрийн айлчлал хийж байна

Дэлхий2 жил өмнө

Монголын чадамгай гадаад бодлогын механизм эргэн ирлээ

Нийгэм1 жил өмнө

Э.Дуламсүрэн: Дайвар ачаатай тохиолдолд “УЛААН ГАРЦ”-аар нэвтрэх ёстой

Дэлхий10 сар өмнө

Согтуу зорчигч ажилтныг хазсан шалтгаанаар АНУ руу ниссэн ANA компанийн онгоц Токиод буцаж газарджээ

Эдийн засаг2 жил өмнө

Талын Зам -Шинэ Хөгжлийн гарц

Нийгэм1 жил өмнө

Х.Мөнхзаяа: Би тулга тойрсон жижиг улаач байхыг хүсдэггүй

Нийгэм2 жил өмнө

Монгол Улсын Төрийн сүлд, далбаа хэрхэн бүтсэн талаар түүх

Улс төр2 жил өмнө

АН-ын бүлгээс Монгол Улсад нүүрлэсэн 13 ХЯМРАЛЫГ нэрлэлээ

Нийгэм12 сар өмнө

Г.Болормаа: Эрх баригчид “Авлигын шүүх” гэх хэдхэн шүүгчтэй учраа олохыг хүсэж байна

Нийгэм2 жил өмнө

Аймаг, сумдын баяр наадмын товыг НЭГТГЭН ХҮРГЭЖ БАЙНА

Эдийн засаг2 жил өмнө

ГЕГ-ын статистик мэдээлэл

Covid-193 жил өмнө

Коронавируст халдварын эсрэг дархлаажуулалтын 35 цэгийн байршил

Нийгэм2 жил өмнө

Сун Гүй Мин: Монголын уул уурхайн салбарын хөгжилд Шинь Шинь компани хоёр том технологи нэвтрүүлсэн

Улс төр2 жил өмнө

Ханшийг тогтворжуулах чиглэлээр интервенц хийдэггүй

Эдийн засаг3 жил өмнө

Нөөцийн мах зах, худалдааны төвөөс 1.6 дахин хямд байна

Улс төр2 жил өмнө

БНАЛАУ нь Монгол Улсыг АПЕК зэрэг бүс нутгийн үйл явцад нэгдэн ороход дэмжиж ажиллахаа нотлов

Нийгэм4 өдөр өмнө

ЭМЯ: Папиллома вирусийн эсрэг дархлаажуулалтын талаар мэдээлэл хийж байна

Ерөнхийлөгч4 өдөр өмнө

Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх 2025 оны төсвийн тухай хуульд ХОРИГ тавилаа

Нийгэм1 сар өмнө

Энэ амралтын өдрүүдэд ДОЛООН байршилд зам хааж, шинэчилнэ

Энтертайнмент5 сар өмнө

CHEF’s TABLE: Дэлхийд танигдсан зоогийг мэргэжлийн тогоочийн гараас амтлах үдэш

Энтертайнмент6 сар өмнө

Гар утсан дээрх ажлын App-уудаа устгахаас таны амралт эхэлнэ

Энтертайнмент6 сар өмнө

ATOX Esports анх удаа ESL Pro League-т оролцохоор боллоо

Эдийн засаг6 сар өмнө

“Замын-Үүд, Эрээний эдийн засгийн хамтын ажиллагааны бүс”-ийн хөрөнгө оруулалтын чуулга уулзалт боллоо

Улс төр6 сар өмнө

Д.Ганбат: Цалинтай ээжийн 50 мянган төгрөгийг цалин шиг цалин болгоё л доо

Улс төр6 сар өмнө

ШИНЭ ХОРШОО I Ардчилсан нам 180 мянга гаруй малчдаас уучлал гуйх ёстой

Улс төр6 сар өмнө

Шадар сайд, УОК-ын дарга С.Амарсайхан цаг үеийн асуудлаар мэдээлэл өгч байна

Дэлхий6 сар өмнө

ОХУ-ын ерөнхий сайдад Changan загвараар үйлдвэрлэсэн Волга автомашин бэлэглэжээ

Дэлхий6 сар өмнө

Киргизстаны нийслэлд Энэтхэг, Пакистаны оюутнууд, цагаачдын эсрэг үймээн гарчээ

Дэлхий6 сар өмнө

Франц улсад хар тамхины гэмт хэрэгтнийг замаас нь оргуулсан зэвсэгт халдлага гарав

Дэлхий6 сар өмнө

Өмнөд Солонгосын тагнуулын байгууллага Ким Жон Уныг магтсан суртал нэвтрүүлгийн дууг хориглох хүсэлт гаргажээ

Энтертайнмент7 сар өмнө

Apple компани iPad бүтээгдэхүүнийхээ шинэ загваруудыг танилцууллаа