Д.Түмэнцогт: Нүүрсний экспорт 40 сая давбал эдийн засаг хоёр оронтой тоогоор ч өсөх боломжтой

Энэ удаагийн “Өглөөний зочин” буландаа Монголын бизнесийн зөвлөлийн Удирдах зөвлөлийн дарга Д.Түмэнцогтыг урьж, манай улсын өнөөгийн эдийн засгийн нөхцөл байдлын талаар ярилцлаа.

-Монголын эдийн засаг “Ковидын шок”-оосоо гарч эхэлсэн гэж ярьж байна. Энэ хэр үнэний ортой зүйл гэж харж байгаа вэ?

-Дэлхий нийтийг хамарсан цар тахлын шокоосоо гараад, хөрш зэргэлдээ орнуудын хил гаалийн асуудал цэгцэрч байгаатай холбоотойгоор эдийн засагт нэлээд сайн сэргэлт явагдаж байна. Ялангуяа өмнөд хөршийн хилийн боомтууд нээгдэж, манай нүүрсний тээвэр эрчимтэй явагдсан нь гол нөлөө үзүүлж байна. Энэ жилийн хувьд ч гэсэн манай улс 40 гаруй сая тонн нүүрс экспортлох зорилт тавиад ажиллаж байгаа юм билээ. Дээрээс нь энэ жил Оюу толгойн далд уурхайн олборлолт эхэлсэн нь бас нэгэн сайн мэдээ. Ингэснээр зэсийн баяжмалын экспортын хэмжээ нэмэгдэх төлөв бий. Мөн дэлхийн зах зээл дээр манай экспортын гол бүтээгдэхүүнүүд болох коксжих нүүрс, зэсийн баяжмалын үнэ харьцангуй өндөр, тогтвортой байна. Дэлхийн банк, Олон улсын валютын сангаас дэлхий нийтийн эдийн засгийн өсөлтийг 7.7 хувиар өснө гэсэн таамаглал гаргасан байна лээ. Үүнд хүрэх бүрэн бололцоо бий. Зарим эдийн засагчдын ярьж буйгаар нүүрсний экспорт 40 сая давбал хоёр оронтой тоогоор ч өсөх боломжтой гэж байгаа.

-Та сая инфляц гээд ярьж байна. Тэгвэл манай улсын энэ инфляцын өсөлт олон улсын түвшинтэй харьцуулахад хэр байгаа вэ?

-Өнгөрсөн жилийн байдлаар цар тахлаас үүдэн дэлхий нийтэд маш их үнийн өсөлт явагдсан. Үүнээс өмнө дэлхийн дундаж инфляцыг хоёр хувь гэж тооцоолсон юм билээ. Гэтэл яг бодит байдал дээрээ бараг дөрвөн хувьд хүрсэн. Энэ нь мэдээж хязгаарлалтаас шалтгаалсан хомсдол үүссэн, тээвэр логистикийн зардал нэмэгдсэнтэй холбоотой.

Манай улсын хувьд бол нийт эдийн засгийн 50 гаруй хувь нь өрхийн эдийн засаг байдаг. Тэгэхээр хил гааль нээгдсэн учраас маш их эрэлт нэмэгдэж байна. Импорт нэмэгдэхээр гадаад валютын хэрэгцээ бас гарна. Нэг хэсэг ханш нэлээд унасан. Харин эргээд уналт саарч, төгрөг чангарч байна. Тээвэр логистик, цар тахлаас гадна геополитикийн асуудлууд, тухайлбал Орос, Украйн хоёрын асуудал ч гэсэн инфляцын өсөлтөд нөлөөлж байгаа. Энэ бол зөвхөн манайд бус дэлхий нийтэд анзаарагдаж байгаа зүйл. Мөн манай улсын инфляцыг БНХАУ, Америк зэрэг орнуудтай харьцуулахад мэдээж өндөртэй орно. Ер нь бусад улс орнуудад инфляц 8-10 хувийн өсөлтийг их өндөр гэж үзэж байна. Тийм болохоор манайх инфляц өндөр орны тоонд орно.

-Манай улсын хувьд эхний улиралд эдийн засгийн өсөлт 4.3 хувь байсан гэсэн мэдээллийг холбогдох төрийн байгууллагуудаас өгч байгаа. Харин ийм өсөлт нь иргэдийн амьдралд хэдий хэр хугацааны дараа мэдрэгддэг юм бэ?   

-Энэ өсөлт иргэд, аж ахуйн нэгжүүдэд хүрэхийн тулд ард иргэдийн ажлын байрыг бий болгох төсөл хөтөлбөрүүд, эсвэл цар тахлаас үүдэн хаалгаа барьсан газруудыг буцаан идэвхжүүлэх хэрэгтэй. Ер нь ажлын байрыг хамгийн ихээр бий болгодог салбарууд чинь хөдөө аж ахуй, тээвэр логистик, үйлчилгээ, жижиг дунд үйлдвэр байдаг. Мөн Засгийн газрын “Шинэ сэргэлтийн бодлого”-д туссан том бүтээн байгуулалтын төслүүдийг бүрэн идэвхжүүлэх шаардлагатай. Ялангуяа иргэд, аж ахуйн нэгжид хүртээмжтэй болгохын тулд энэ том төслүүддээ үндэсний аж ахуйн нэгжүүдээ оролцуулах, ингэснээр олон ажлын байр бий болгох чиглэлд л нэлээн анхаарах хэрэгтэй. Яг зүгээр дээрх өсөлт нь энэ жилийн гуравдугаар улиралд иргэдийн амьдралд нөлөөллөө үзүүлнэ гэж хэлэхэд хэцүү. Ер нь энэ жил, дараа жил гээд үргэлжлээд эдийн засаг маань аажим ч гэсэн өснө л гэж үзэж байгаа.

-Гаднын хөрөнгө оруулагч нар орж ирж байж бас эдийн засгийн өсөлтөд чухал нөлөө үзүүлнэ. Саяхан Сангийн яамнаас Гэрэгэ бондын төлбөрийг бүрэн барагдууллаа. Энэ мэт зүйлс гаднын хөрөнгө оруулагч нарын итгэлийг нэмэгдүүлэхэд шууд нөлөө үзүүлэх үү?

-Үзүүлэлгүй яахав, ялангуяа өнгөрсөн жилд Чингис бондын төлбөрийг, саяхан Гэрэгэ бондыг бүрэн төлж дууссан зэрэг нь бүгд сайн мэдээ. Монгол Улсын Засгийн газар өмнө нь авсан өр зээл, бондын төлбөрүүдээ хугацаанд нь төлж байна гэдэг нь өөрөө зөв имиж. Эдийн засгийн хөгжлийн яамнаас мөн саяхан Хөрөнгө оруулалтын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төслийн хэлэлцүүлгийг явуулаад дууслаа. Өмнө нь гадаадын хөрөнгө оруулалттай компани манай улсад үйл ажиллагаа явуулахын тулд 100 мянган ам.долларын төлбөр төлдөг байсныг дээрх хуулийн төсөлд байхгүй болгосон.

Мөн гадаадын худалдааны агентлагийг байгуулах, татварын таатай орчныг бүрдүүлэх, хөрөнгө оруулагч нарын эрх ашгийг хамгаалах, гомдол маргааныг чирэгдэлгүй шийдвэрлэх зэрэг олон чухал заалт орсон байна лээ. Энэ хуулийг хаврын чуулганаар хэлэлцээд батлах юм бол хөрөнгө оруулагч нарт таатай орчныг бүрдүүлж байна гэсэн мессеж болно. Ер нь бол гаднын хөрөнгө оруулагчид зөвхөн манай улсыг харахгүй. Дэлхийн бүхий л улсуудын бизнесийн орчин, давуу талыг судалж байгаа учраас бид бүхэн энэ бүхнээ улам л сайжруулах ёстой. Мэдээж “Нүүрсний хулгай” шиг дуулиантай асуудлууд бага гарч байж Япон, Солонгос зэрэг улсын хөрөнгө оруулагч нар сонирхож эхэлнэ. Ялангуяа хөдөө аж ахуй, уул уурхай, үл хөдлөх зэрэг салбаруудыг хөрөнгө оруулагч нар маш их сонирхдог.

-Засгийн газраас “Нүүрсний хулгай”, Хөгжлийн банк, “Таван Ш” зэрэг ажлуудыг хийж, далд эдийн засгийг ил болгохоор хичээж байна. Эдгээр ажлууд амжилттай болбол эдийн засагт ямар үр дүн авч ирэх вэ?

-Авлигал, албан тушаалын томоохон дуулиантай хэргүүдийг ил тод, олон нийтийн хэлэлцүүлэг явуулж ярьж байгаа нь маш том зүйл гэж харж байгаа. Гэвч эдгээр хэргүүдийг авч хэлэлцээд буруутныг нь олоод шийтгэх нь нэг асуудал. Хамгийн чухал нь Хөгжлийн банк, “Нүүрсний хулгай”-н асуудал юунаас үүдэн гарч байгааг олон ёстой. Олон нийтийн хувьцаат компани болгож, хяналт тогтоохоос л эхлэх хэрэгтэй. Нэг ёсондоо компанийн засаглалыг эрүүл зөв, цэвэр тунгалаг болгох нь чухал. Түүнээс биш тэнд яваад байгаа системийг нь өөрчлөхгүйгээр хүмүүс нь солигдоод л энэ байдал үргэлжилнэ. Харин арилжааны банкнууд хувьцаа гаргаж эхэлж байх шиг байна. Ингэж олон нийтийн, нээлттэй хувьцаат компани болгож хөгжүүлэх нь л сайн зүйл.

-Засгийн газраас “Боомтын сэргэлт”-ийг хэрэгжүүлж, олон гарцаар уул уурхайн бүтээгдэхүүнээ гаргахаар болсон. Энэ нь эдийн засагт ямар үр дүн өгөх вэ?

-Манай хувьд боомт ямар эмзэг цэг вэ, түүнийг хөгжүүлэх нь ямар чухал вэ гэдгийг сая хэдэн жилд цар тахал харууллаа. Боомт хаагдахад л хөрш зэргэлдээ орнуудтайгаа худалдаа арилжаа хийж чадахгүйд хүрч байна. Өргөн хэрэглээний шатахуун, тосоо авч чадахгүй, бараг “Тэг зогсох” дээрээ туллаа шүү дээ. Далайд гарцгүй манайх шиг орны хувьд боомтын сэргэлт маш чухал. Тэр дундаа зөвхөн боомтын орох, гарах гарцын хүчин чадлыг нэмэгдүүлэхээс гадна бүс нутгийн интеграцчлал, эдийн засгийн коридорын асуудал яригддаг. Хоёр хөршөө авто болон төмөр замаар холбосон сүлжээг байгуулах, хөрш оронтойгоо хамтын ажиллагааг дэмжсэн төслүүд хэрэгжих ёстой. Тэгэхгүй бол зарим газар өчнөөн олон машин очоод гацчихдаг байж болохгүй. Орчин үеийн ачиж, буулгах терминалыг барихаас гадна иргэд ч гэсэн хурдан шуурхай орж гардаг, худалдаа арилжаагаа хийчихдэг, тэр нь хурдан шуурхай, чирэгдэлгүй байдаг байж гэмээнэ жинхэнэ сэргэлт болно. Гэхдээ “Боомтын сэргэлт” дөнгөж л эхэлж байна. Мэдээж маш их хөрөнгө оруулалт шаардлагатай.

Эх сурвалж: ӨГЛӨӨНИЙ СОНИН