Бидэнтэй нэгд

Нийгэм

Нийтлэгч Аанхаа: ХОС ДУГУЙ

Нийтэлсэн

Манай улсад нэгэн үе төр дангаараа үүрдэг байсан эрүүл мэнд, боловсрол, нийтийн тээврийн салбарыг өдгөө хувийн хэвшлийн оролцоогүйгээр төсөөлөхөд бэрх. Эрчим хүч, төмөр замын салбар ч хувийн оролцоо сүүлийн жилүүдэд эрчимжиж эхэлсэн. Ер нь төр дангаараа хүчрэхээ больсон үед зарим ачаагаа хувийн хэвшилд үүрүүлдэг нь зүй ёсны шийдэл. 1990 онд ч зардлыг нь дийлэхгүй салбаруудаа төр хамгийн түрүүнд хувьчилсан. Сүүлийн үед нийгмийн даатгалын тогтолцоонд хувийн хэвшил оролцох тухай яригдаж, яг трээнд сэдэв болж байна. Төр энэ ачааг үүрч дийлэхээ больж эхэлсний дохио юм. Энэ гэхдээ муу зүйл биш жам ёсны үзэгдэл юм. Ганц манайх биш, барууны орнууд ч 1970 –аад онд нефтийн хямрал нүүрлэж, санхүүгийн хүндрэлд орж, яах аргагүй нийгмийн даатгалын /social security/ салбараа төр даахгүйд хүрч, хувийн хэвшлийн оролцоог нэвтрүүлсэн түүхтэй.

Гэхдээ нийгмийн даатгалын системд яг тогтсон сайн жор байдаггүй. Улс бүр өөр өөрийн бодлого хэрэгжүүлдэг. Авах шимтгэл, өгөх тэтгэвэр ч тэнгэр газар шиг. Шимтгэлийн хувь хэмжээ гэхэд л маш харьцангуй. Манай улс одоогоор 26 хувийн НДШ төлөхөөс 14.5 хувийг ажил олгогч, 11.5 –ыг нь ажилтан төлдөг. Японд харин НДШ 29 хувь байдгаас 15 хувийг компани, 14 хувийг ажилтан төлнө. ОХУ –д бол 30 хувийг бүгдийг нь байгууллага төлнө. Хөршүүдээс Хятад хамгийн өндөр 48 хувь байх ба 37 –г нь байгууллага, 11 нь ажилтан төлнө. Хүн ам цөөн, пост социалист Чех гэхэд 45 хувь НДШ –ийн 34 –г ажил олгогч, 11 хувийг ажилтан төлнө. Хөршүүдээс Солонгос хамгийн бага 19 хувь НДШ төлж 10 –ийг байгууллага, 9 –г нь хувь хүн хариуцна. АНУ, Канад бүр ч бага нийтдээ 15 орчим хувийг байгууллага, ажилтан тэнцүү хувааж төлөх жишээтэй /tradingeconomics.com/. Улс бүр харилцан адилгүй ч эндээс зарим зүйлийг анзаарч болно. Дээрх улсууд бүгд яг ажилтнаас гардаг НДШ цалингийн 11 хувиас хэтрэхгүй, ихэнх ачааг ажил олгогчид үүрүүлж байна. Нэг бодлын сайхан ч ажилтанд хуваарилах ихэнх мөнгийг ажил олгогч ба төр хоорондоо тохиролцоод л шийдчихэж байгаа хэрэг. Америк, Канад, Солонгос ахмадууд азтай учир бага төлж их авдаг гэсэн үг мэдээж биш, харин улсаас авах тэтгэвэр нь бага, хувийн тэтгэврийн даатгал сайн хөгжсөн л гэсэн юм.

Хэдийгээр улс орнууд бүгдээрээ өөр өөрийн жор, бодлоготой ч асуудал нь бол яг ижилхэн. Швед гэхэд л одоо 61 байгаа тэтгэврийн насыг 2023 онд 63, 2026 онд 64 болгож сунгах шийд гаргаж эсэргүүцэлтэй тулж буй. Манай сонгуульд тэтгэвэр нэг халуун сэдэв байдаг шиг Америкийн сонгуульд ч тэтгэвэр, нийгмийн даатгал /social security/ нэг халуун сэдэв нь болдог. Бас тэтгэвэр гэдэг зөвхөн хэдэн хөгшчүүлийн амь зуулганы асуудал биш гэдгийг ч нийтээрээ ойлгосон байна. Манай улсын 350 мянган тэтгэврийн насныхан үнэндээ авсан мөнгөө буцаад шууд эргэлтэнд оруулдаг. Хар ухаанаар бодоход тэтгэвэрээ хав дараад суудаг хөгшин гэж байхгүй дээ, эд хогшил, хувцас, хүнс, ач нарын тоглоом, хүүхдүүдийн сургалтын төлбөрт зарцуулаад дуусдаг. Тэр утгаараа эдийн засгийг хөдөлгөж, худалдаа арилжааг тэтгэж буй маш масс нь тэтгэвэрийнхэн юм. Тэтгэвэрийнхэн дэлгүүр хэсэхээ больчихвол оюутнууд ажилгүй болцгооно шүү дээ. Иймээс ч улс орнууд тэтгэвэрийн системийг халамжийн бодлого биш хөрөнгө оруулалтын сан, эдийн засгийн хөшүүрэг гэж хардаг.

Эндээс дахиад нэг логикийн асуулт ургана, зүгээр л мөнгөө хуримтлуулаад явж болохоор байхад тэтгэврийн даатгал заавал юунд хэрэгтэй гэж? Хүн гэдэг амьтан компьютер биш, цусан зүрхтэй амьтан хойно дандаа логикоор асуудалд ханддаггүй. Жишээ нь Монголд хувиараа НДШ төлдөг маш олон хүн бий, уг нь хадгаламжид хийвэл бас л өснө шүү дээ, магадгүй ирээдүйд авах тэтгэврээс ч их өснө, гэхдээ тэгдэггүй. Хувиараа нийгмийн даатгал төлж буй ихэнх Монгол хүн хадгаламжинд хийчихвэл өөрөө нэг өдөр тэсэхгүй аваад идчихнэ дээ гэж эмээсэн хар зөнгөөрөө л нийгмийн даатгалд мөнгө төлж байгаа. Энэ бол цэвэр монгол хүний иррациональ шийдвэр, өөрийнхөө логикгүй гэдгийг мэдсэн учраас гаргаж буй хамгийн логиктой шийдвэр, нүүдэлчний амьдрах зөн. Харин эсрэгээрээ Солонгос, АНУ, Канадад хувийн тэтгэврийн даатгал нь хадгаламжийн хүүнээс илүү өгөөжтэй учир хүмүүс тийшээ мөнгөө хийдэг. Хадгалуулсан мөнгө урт хугацаатай байх тусам л хүү, өгөөж өндөрсөх онол номтой юм уг нь бол.

Бас нэг чухал асуудал бол барууны орнуудад 100 хүнээс 90 төгрөг тэтгэврийн шимтгэлд аваад 9000 болгож хуримтлууллаа гэхэд төр нь ч бай хувийн хэвшил нь ч бай урт хугацаандаа 9999 болгож өсгөөд, эргээд өнөө 100 хүндээ 99.99 төгрөг болгож өсгөж өгдөг юм. Харин манайх 9000 төгрөгөө өсгөх байтугай заримыг нь найдваргүй банканд хадгалуулаад алдчихаж байна. 9000 –г цуглуулаад 9999 болгох нь угтаа төрийн ч, хувийн ч аль аль нь шийдэж дөнгөх ажил. Манай одоо хийж буй улс төр бол Төр нь энэхүү 9000 –ыг 9999 болгож өсгөж чадахгүй учир ядаж зарим хэсгийг нь хувийнхан аваад өсгөж өгье л гэсэн санаа яваад байгаа. Швед, Японд төр нь өөрөө 9000 –г 9999 болгож өсгөж чаддаг учир хувийнхан нь арай өөр зүйл сэтгэдэг. Хувийнхан төрөөс юугаараа гол ялгарах вэ? Хувийн хэвшил танд олон янзын сонголт өгдөг юм. Жишээлбэл А ба Б хоёр төрлийн тэтгэврийн үйлчилгээ байжээ, та хоёуланд нь 90 төгрөг өгөөд 10 жилийн дараа тэтгэвэртээ гараад өсгөж авах гэрээтэй.

А –д даатгуулбал: 99% магадлалтай 101 төг авах. 1% магадлалтай хоосон хоцрох .

Б –д даатгуулбал: 99% магадлалтай 100 төг авах. 1% магадлалтай 99 төг авах.

Аль нь арай сэтгэл татаж байна вэ? Аль нь сэтгэлд амар, арай хүнлэг вэ? Адилхан л 9999 төгрөг хуваарилж байна. Харин яг одоогоор манай улсын НДШ бол 90% магадлалтай 90 төгрөгөө буцааж авах, 10% магадлалтай хоосон хоцрох гэсэн сонголттой байгаа. Гэхдээ төрд мэдээж давуу тал бий. А, Б компани дампуурах эрсдэлтэй бол төр яаж ийгээд л хэдэн юм өгнө, шударга байх хэрэгтэй. Аан харин 9999 хуримтлуулаад бүгдэд нь 200% магадлалтай 300 төгрөг өгч, үр ач нарт нь 400 өвлөгдөх маягийн юм яриад байвал тэр сүлжээний луйвар шиг худлаа поп яриа шүү. А ба Б компаний ялгааны талаар, Монголд аль нь А, аль нь Б болох талаар дараа яримз.

Нийтлэгч: Аанхаа

CRI Монгол радио21 цаг өмнө

Хятадын өнгөлөг хотууд

CRI Монгол радио21 цаг өмнө

2024 оны Дэлхийн хотуудын өдрийн Хятад дахь арга хэмжээ Шанхайд нээлтээ хийв

CRI Монгол радио21 цаг өмнө

ЕХ-ны үйлдэл дотоод хагаралд хүргэж болзошгүйг анхааруулав

CRI Монгол радио21 цаг өмнө

Хятадын Олон улсын импортын 7-р экспогийн бэлтгэл бүрэн хангагдав

CRI Монгол радио21 цаг өмнө

1000 кВ-ын хэт өндөр хүчдэлийн хувьсах гүйдлийн төсөл албан ёсоор ашиглалтад орлоо

Нийгэм21 цаг өмнө

Машинд хавчуулагдсан хүнийг эсэн мэнд гаргажээ

Дэлхий21 цаг өмнө

БНХАУ-д 323.2 тэрбум юанийн хохирол учирчээ

Эдийн засаг21 цаг өмнө

“Дэлхийн хуримтлалын өдөр-2024” аяны хаалт боллоо

Дэлхий21 цаг өмнө

Жозеп Боррель Япон улсад айлчилна

Дэлхий21 цаг өмнө

Гэмт хэргийн гаралт ихэсдэг нь Хэллоуинтэй холбоотой юу?

Улс төр21 цаг өмнө

Төсвийн төслүүдийн хоёр дахь хэлэлцүүлэг үргэлжилж байна

Улс төр21 цаг өмнө

Цөмийн энергийн тухай хуулийг эцсийн хэлэлцүүлэгт шилжүүлэхээр боллоо

Энтертайнмент21 цаг өмнө

Ц.Цогбадрах ДАШТ-ээс хүрэл медаль хүртлээ

Улс төр2 өдөр өмнө

Зөөвч-Овоогоос 9 хүртэл хувийн буюу дэлхийн хамгийн өндөр АМНАТ авахаар тохирсон

Нийгэм2 өдөр өмнө

Цас орж, ихэнх нутгаар ХҮЙТЭРНЭ

Энтертайнмент3 жил өмнө

ХАЙРЫН ШҮЛЭГ | Хайраар жигүүрлэсэн зүрх хамгийн тунгалаг байдаг

Дэлхий2 жил өмнө

Монголын чадамгай гадаад бодлогын механизм эргэн ирлээ

Нийгэм1 жил өмнө

Э.Дуламсүрэн: Дайвар ачаатай тохиолдолд “УЛААН ГАРЦ”-аар нэвтрэх ёстой

Дэлхий10 сар өмнө

Согтуу зорчигч ажилтныг хазсан шалтгаанаар АНУ руу ниссэн ANA компанийн онгоц Токиод буцаж газарджээ

Эдийн засаг2 жил өмнө

Талын Зам -Шинэ Хөгжлийн гарц

Нийгэм1 жил өмнө

Х.Мөнхзаяа: Би тулга тойрсон жижиг улаач байхыг хүсдэггүй

Улс төр2 жил өмнө

АН-ын бүлгээс Монгол Улсад нүүрлэсэн 13 ХЯМРАЛЫГ нэрлэлээ

Нийгэм11 сар өмнө

Г.Болормаа: Эрх баригчид “Авлигын шүүх” гэх хэдхэн шүүгчтэй учраа олохыг хүсэж байна

Нийгэм2 жил өмнө

Монгол Улсын Төрийн сүлд, далбаа хэрхэн бүтсэн талаар түүх

Нийгэм2 жил өмнө

Аймаг, сумдын баяр наадмын товыг НЭГТГЭН ХҮРГЭЖ БАЙНА

Covid-193 жил өмнө

Коронавируст халдварын эсрэг дархлаажуулалтын 35 цэгийн байршил

Эдийн засаг2 жил өмнө

ГЕГ-ын статистик мэдээлэл

Нийгэм2 жил өмнө

Сун Гүй Мин: Монголын уул уурхайн салбарын хөгжилд Шинь Шинь компани хоёр том технологи нэвтрүүлсэн

Улс төр2 жил өмнө

Ханшийг тогтворжуулах чиглэлээр интервенц хийдэггүй

Эдийн засаг3 жил өмнө

Нөөцийн мах зах, худалдааны төвөөс 1.6 дахин хямд байна

Нийгэм2 долоо хоног өмнө

Энэ амралтын өдрүүдэд ДОЛООН байршилд зам хааж, шинэчилнэ

Энтертайнмент5 сар өмнө

CHEF’s TABLE: Дэлхийд танигдсан зоогийг мэргэжлийн тогоочийн гараас амтлах үдэш

Энтертайнмент5 сар өмнө

Гар утсан дээрх ажлын App-уудаа устгахаас таны амралт эхэлнэ

Энтертайнмент5 сар өмнө

ATOX Esports анх удаа ESL Pro League-т оролцохоор боллоо

Эдийн засаг5 сар өмнө

“Замын-Үүд, Эрээний эдийн засгийн хамтын ажиллагааны бүс”-ийн хөрөнгө оруулалтын чуулга уулзалт боллоо

Улс төр5 сар өмнө

Д.Ганбат: Цалинтай ээжийн 50 мянган төгрөгийг цалин шиг цалин болгоё л доо

Улс төр5 сар өмнө

ШИНЭ ХОРШОО I Ардчилсан нам 180 мянга гаруй малчдаас уучлал гуйх ёстой

Улс төр5 сар өмнө

Шадар сайд, УОК-ын дарга С.Амарсайхан цаг үеийн асуудлаар мэдээлэл өгч байна

Дэлхий5 сар өмнө

ОХУ-ын ерөнхий сайдад Changan загвараар үйлдвэрлэсэн Волга автомашин бэлэглэжээ

Дэлхий6 сар өмнө

Киргизстаны нийслэлд Энэтхэг, Пакистаны оюутнууд, цагаачдын эсрэг үймээн гарчээ

Дэлхий6 сар өмнө

Франц улсад хар тамхины гэмт хэрэгтнийг замаас нь оргуулсан зэвсэгт халдлага гарав

Дэлхий6 сар өмнө

Өмнөд Солонгосын тагнуулын байгууллага Ким Жон Уныг магтсан суртал нэвтрүүлгийн дууг хориглох хүсэлт гаргажээ

Энтертайнмент6 сар өмнө

Apple компани iPad бүтээгдэхүүнийхээ шинэ загваруудыг танилцууллаа

Дэлхий6 сар өмнө

Хүчтэй борооны улмаас Хятадад хурдны зам нурж, 24 хүн амиа алдав

Энтертайнмент6 сар өмнө

БНСУ “BTS” хэмээх нэртэй хиймэл дагуул хөөргөжээ