АНУ нь Маршаллын арлуудад хүлцэл өчин нөхөн төлбөр төлөх ёстой

АНУ сүүлийн үед Номхон далайн арлын орнуудад ихээхэн “санаа тавьж” байгаа боловч үйл ажиллагаа нь хэлсэн ярьсанд нь хүрэхгүй байна. Саяхан зэвсгийн хяналт, хүрээлэн буй орчны хийгээд бусад нийт 100 гаруй байгууллагынхан АНУ-ын засгийн газарт илгээсэн захидалдаа, дээр зууны 40, 50-аад онд Маршаллын арлуудад том цар хүрээтэй цөмийн туршилт хийсэндээ албан ёсоор уучлал гуйхын зэрэгцээ хийсэн амлалтдаа хүрч зүй зохистой нөхөн төлбөр олгохыг нь шаарджээ. Энэ нь олон улсын хамтын нийгэмлэгийн зүй ёсны уриаллага бөгөөд АНУ-д хандсан хамтын буруутгал. Цөмийн зэвсгийг түгээн дэлгэрүүлсэн АНУ нь аль хэдийн хамт нийтийн дайсан болсон юм.

Маршаллын арлууд нь Номхон далайн төв хэсэгт оршдог бөгөөд том жижиг 1200 гаруй арал олтригоор бүрджээ. 1944 онд АНУ энд цэргийн хяналт хэрэгжүүлж, 1947 оноос АНУ-ын итгэмжлэгдсэн удирдлагад байсан бөгөөд 1986 онд тусгаар тогтнолоо олжээ. 1946-1958 оны хооронд АНУ нь Маршаллын арлуудад 67 удаагий цөмийн туршилт хийсэн байна. Ялангуяа 1954 оны 3-р сарын 1-нд АНУ нь Маршаллын арлуудын Викини арал олтригт түүхэн дэх хамгийн хүчтэй цөмийн зэсэг “Кастл Браво” хэмээх устөрөгчийн бөмбөгийг дэлбэлжээ. Үүний зэрэгцээ тухайн үед АНУ тухайн жил түмэн газрыг хол гэлгүй тухайн орныхоо Невада муж улсын цөмийн туршилтын талбай дахь цөмийн бохирдолтой 130 тонн шороог Маршаллын арлуудад шууд асгасан байна.

Олон улсын дарамт шахалтын өмнө АНУ нь Маршаллын арлуудтай 1986 онд “Чөлөөт харилцааны гэрээ”（COFA）байгуулахдаа цөмийн туршилтаас тухайн нутгийн оршин суугчдад учруулсан эд хөрөнгө, эрүүл мэндийн хохиролд нөхөн төлөөс олгох үүрэг хариуцлага хүлээхийг зөвшөөрсөн. 1988 онд байгуулагдсан олон улсын арбитрын шүүх АНУ-ыг Маршаллын арлуудад 2.3 тэрбум ам.доллар төлөх ёстой гэж шүүн тасалсан боловч АНУ үүнээс татгалзсан. “Лос Анжелес таймс”-ын ишлэсэн гэрч баримтад харуулснаар, АНУ ердөө 4 сая ам.доллар төлсөн байна. АНУ-ын Төрийн департаментийн архивын веб сайтад 2005 онд нийтэлсэн нэгэн тайланд, АНУ, Маршаллын арлуудын 1986 онд гарын үсэг зурсан гэрээ нь цөмийн нөхөн төлбөрийг багтаасан “өнгөрсөн, одоо хийгээд ирээдүйн бүх төлбөр”-ийг хамарсан гэж тэмдэглэжээ. Энэ нь АНУ Маршаллын арлуудад цаашид илүү олон төлбөр төлөхгүй, ингэсхийгээд барагдуулахыг зориж байгааг харуулж байна хэмээн зарим шинжээчид үзэж байна.

Үйлдсэн гэм буруугаа нэг их юманд үл бодож, нөхөн төлөхөө ч ихээр багасгасан АНУ-ын ёс суртахуунгүй, дээрэлхэг үйлдэл нь дэлхий нийтийн уур хилэнг төрүүлж байна. 2022 онд НҮБ-ын Хүний эрхийн зөвлөлийн 51-р удаагийн хурлаар шийдвэр баталж, үүрэг хариуцлагаа хэрэгжүүлэн, Маршаллын арлууд цөмийн туршилтын хамаатай асуудлаа зохицуулахад нь туслахыг холбогдох оронд шаарджээ. “Чөлөөт харилцааны гэрээ” 2023 онд хугацаа дуусах тул сүүлийн үед 100 гаруй байгууллага АНУ-ын засгийн газарт захидал бичсэн нь шинэ гэрээний талаар зөвшилцөх чухал шатанд АНУ албан ёсоор хүлцэл өчиж, шинэ гэрээнд илүү зүй зохистой нөхөн төлбөрийн тоо хэмжээг тодорхойлж, Маршаллын арлуудад үнэн зөвийг нь олгох ёстойг хүссэн явдал юм.

2022 оноос хойш АНУ Маршаллын арлуудад хандан дипломат харилцааны үйл ажиллагааг нягт явуулж, олон албан тушаалтан нь айлчлан очсон бөгөөд Америк-Номхон далайн арлын орнуудын дээд хэмжээний уулзалт саяхан Вашингтонд болж өнгөрөв. Америкийн тал хэрэв хэлсэн ярьсан шигээ тийм их “анхааран халамжилж”, Номхон далайн арлын орнуудын хөгжилд туслахад бэлэн байгаа юм бол урьдаар түүхийн өр төлөөсөө төлж, Маршаллын арлуудад буруугаа хүлээн нөхөн төлбөр төлж, бодит үйл ажиллагаагаараа Номхон далайн арлын орнуудын итгэлийг олох нь зүйтэй.

АНУ нь цөмийн зэвсгийн хамгийн том агуулахтай орны хувьд Маршаллын арлуудад хийсэн цөмийн туршилтынхаа асуудлыг шийдвэрлэх, нөхөн төлөх үүрэг хариуцлагаа гүйцэтгэх төдийгүй цөмийн зэвсэг түгээн дэлгэрүүлэх одоогийн аюултай үйлдлээ зогсоож, хуучны өр төлөөсөө барагдуулаагүй байж шинэ өр тавих хэрэггүй юм.

\Уртнасан\