АПЕК-ийн чуулган ба Хятад-АНУ-ын харилцаа

Ази, Номхон далайн эдийн засгийн хамтын ажиллагааны байгууллага буюу АПЕК-ийн гишүүн орнуудын Эдийн засгийн удирдагчдын чуулга уулзалт АНУ-ын Сан-Франциско хотноо энэ долоо хоногт боллоо. Тус байгууллагын  гишүүн 21 орны төр, засгийн удирдагчид, бизнес эрхлэгчид, бодлого боловсруулагчид болон бусад холбогдох албаны хүмүүс 30 дахь удаагийн чуулга уулзалтад оролцсон юм.

АПЕК нь 2.9 тэрбум хүн ам бүхий гишүүн орнуудтай, дэлхийн ДНБ-ий 60 гаруй хувийг бүрдүүлдэг, эдийн засаг болон худалдааны олон талт хамтын ажиллагааг өргөжүүлэх зорилгоор байгуулагдсан засгийн газар хоорондын форум билээ.

БНХАУ-ын дарга Ши Жиньпин “Ази-Номхон далайн бүс нутгийн хамтын ажиллагааны шинэ бүлгийг бичих нэгдмэл зорилготойгоор сорилтуудыг даван туулах нь” гэсэн сэдвийн хүрээнд пүрэв гарагт АПЕК-ийн чуулга уулзалтад үг хэлсэн юм. Ингээд түүний хэлсэн үгнээс онцлох эшлэлүүдийг хүргэе.

• Ази-Номхон далайн бүс нутаг геополитикийн өрсөлдөөний талбар болж болохгүй, болох ч учиргүй бөгөөд тус бүс нутгийн хамтын ажиллагааг илүү сайжруулахын тулд эв нэгдэлтэй байх хэрэгтэй.
• Өнгөрсөн 30 жилийн хугацаанд бид нээлттэй бөгөөд хүртээмжтэй бүс нутаг байхын төлөө тууштай хүчин чармайлт гаргаж, бие биенийхээ давуу талаас суралцаж, хэрэгцээ туршлагаа солилцож, хөгжилд анхаарлаа хандуулж, сайн дурын үзэл, зөвшилцөлд хүрэх, ахиц дэвшлийг нэмэгдүүлэх зарчимд суурилсан ‘АПЕК-ийн хамтын ажиллагааны арга барил”-ыг хамтдаа бий болгосон’.
• Хамтран ажиллахгүй байх нь хамгийн том эрсдлийг дагуулах бөгөөд нийлүүлэлтийн сүлжээг салгах, тасалдуулах нь хэний ч ашиг сонирхолд нийцэхгүй. Тиймээс бид бүс нутгийн нээлттэй үзэл баримтлалыг тууштай баримталж, Ази-Номхон далайн чөлөөт худалдааны бүс байгуулах ажлыг тууштай урагшлуулах хэрэгтэй.
• Хятад улс гадаадын хөрөнгө оруулагчдын эрх, ашгийг хамгаалах механизмыг үргэлжлүүлэн сайжруулахын сацуу оюуны өмчийн эрхийг хамгаалах ажлыг үргэлжлүүлэн бэхжүүлнэ.
• Шинжлэх ухаан болон технологийн хөгжлийг ахиулахын тулд нээлттэй, шударга бөгөөд ялгаварлалгүй орчин бүрдүүлэх нь чухал. Шинжлэх ухаан, технологийн дэлхийн засаглалыг хамтдаа сайжруулж, ногоон болон дижитал шилжилт, инновациар дамжуулан тогтвортой хөгжлийг дэмжих хэрэгтэй.
• Хятадын онцлогтой шинэчлэлийн хувиршгүй зорилго бол 1.4 тэрбум гаруй хүн амаа илүү сайн сайхан амьдруулах явдал юм. Энэ нь дэлхий дахинд илүү өргөн зах зээл, урьд өмнө хэзээ ч байгаагүй хамтын ажиллагааны боломжуудыг санал болгож байна гэсэн үг бөгөөд үүгээрээ дэлхийн шинэчлэлийн хүчин чармайлтад хүчтэй түлхэц үзүүлэх болно.

БНХАУ ба АНУ хоорондын харилцаа

Эдийн засгаараа дэлхийд тэргүүлэгч хоёр том гүрэн болох БНХАУ болон АНУ-ын удирдагчдын АПЕК-ийн чуулга уулзалтын хүрээнд буюу лхагва гарагт хийсэн дээд хэмжээний уулзалт энэ өдрүүдэд дэлхий нийтийн анхаарлын төвд байна.

БНХАУ-ын Гадаад харилцааны сайд Ван И-гийн дүгнэн хэлснээр, Ши Жиньпин, Жо Байден нарын уулзалт нь БНХАУ болон АНУ хоорондын итгэлцлийг бэхжүүлэх, эргэлзээг арилгах, санал зөрөлдөөнөө зохицуулах, хамтын ажиллагааг өргөжүүлэх, тогтворгүй, хувьсан өрчлөгдөж буй дэлхий дахинд тогтвортой байдлыг нэмэгдүүлэх “стратегийн, түүхэн чухал ач холбогдолтой уулзалт” боллоо.

“Өнөөдөр дэлхий ертөнц нэгэн зуунд үзээгүй гүн гүнзгий өөрчлөлтүүдийг туулж байна. БНХАУ болон АНУ-д хоёр сонголт байна. Нэг нь эв нэгдэл, хамтын ажиллагаагаа бэхжүүлж, дэлхий дахинд тулгарч буй сорилтуудыг даван туулах, дэлхийн аюулгүй байдал, хөгжил цэцэглэлтийг хөхиүлэн дэмжихийн тулд гар нийлэн хамтран ажилах бол нөгөөх нь хэн хэндээ ашиггүй байдалтай зууралдаж, өрсөлдөөн ба сөргөлдөөнийг өдөөж, дэлхийг үймээн, хагарал руу хөтлөх юм” гэж Ши Жиньпин АНУ-ын ерөнхийлөгчтэй уулзах үеэрээ хэлсэн байна.

Эл хоёр сонголт нь хүн төрөлхтний ирээдүйн чиглэлийг тодорхойлох бөгөөд энэ дэлхийн хамгийн чухал хоёр талын харилцаа болох БНХАУ болон АНУ-ын хоёр талын харилцааг өргөн хүрээнд авч үзэж, нухацтай хандах нь чухал гэдгийг Ши Жиньпин цохон тэмдэглэжээ.

АНУ-ын Ерөнхийлөгч Жо Байден ч мөн “АНУ-БНХАУ-ын харилцаа нь дэлхийн хамгийн чухал хоёр талын харилцаа” болохыг онцлон тэмдэглэсэн байна. Жо Байден хэлэхдээ “АНУ болон БНХАУ зөрчилдөөд байх шаардлагагүй. БНХАУ тогтвортой хөгжиж буй нь АНУ болон дэлхий дахины ашиг сонирхолд нийцдэг бөгөөд Хятадын эдийн засгийн өсөлт нь АНУ болон дэлхий дахины аль алинд ашиг тустай” гэжээ.

БНХАУ-АНУ-ын хоёр талын хамтын ажиллагааны 5 тулгуур

Хятад-АНУ-ын хамтын ажиллагааг зөв чиглэлд байлгах, талууд харилцан зөв ойлголттой байхын тулд хоёр талын хамтын ажиллагааны таван тулгуурыг хамтдаа бий болгох хэрэгтэй гэж Сан-Франциско хотноо болсон дээд хэмжээний уулзалтын үеэр Ши Жиньпин хэлсэн байна.

Ши Жиньпиний хэлснээр, нэгдүгээрт, Хятад улс АНУ-тай тогтвортой бөгөөд эрүүл харилцаатай байхыг эрмэлздэг бөгөөд БНХАУ-д хамгаалах ёстой ашиг сонирхол, баримтлах ёстой зарчмууд, давуулах ёсгүй улаан шугам гэж бий.

Хоёрдугаарт, БНХАУ болон АНУ аливаа санал зөрөлдөөнөө үр дүнтэй зохицуулах хэрэгтэй бөгөөд санал зөрөлдөөн нь хоёр орныг тусгаарлах ангал байж болохгүй, үүний оронд хоёр тал бие бие рүүгээ ойртоход туслах гүүр барих арга замуудыг эрэлхийлэх ёстой.

Гуравдугаарт, БНХАУ болон АНУ нь харилцан ашигтай хамтын ажиллагааг хамтдаа ахиулах хэрэгтэй. Эдийн засаг, худалдаа, хөдөө аж ахуй зэрэг уламжлалт салбарууд, мөн уур амьсгалын өөрчлөлт, хиймэл оюун ухаан (AI) зэрэг шинээр гарч ирж буй салбаруудад хамтран ажиллах өргөн хүрээний нийтлэг ашиг сонирхол тус хоёр улсад байна.

Дөрөвдүгээрт, БНХАУ болон АНУ нь их гүрнүүдийн хувиар дэлхий нийтийн өмнө хамтдаа үүрэг хариуцлага үүрч,  дэлхий дахинд үр өгөөжийг нь хүртээхийн тулд санаачилгуудаа бие биедээ нээлттэй байлгах эсвэл харилцан уялдаа холбоотой байлгах хэрэгтэй.

Тавдугаарт, хоёр орны иргэд хоорондын харилцаа, солилцоог хамтдаа бэхжүүлж, харилцаанд саад болж буй сөрөг хүчин зүйлсийг багасгаж, Хятад-Америкийн эрүүл хөгжлийн үндэс суурийг бэхжүүлэх нь зүйтэй гэж Ши Жиньпин хэлсэн байна.

Ши Жиньпин даргын хэлсэн эдгээр тулгуур нь тус хоёр улсын хувьд хүн төрөлхтөнд гайхалтай ирээдүйг цогцлоох “бат бөх үндэс суурь” бөгөөд тус хоёр улс эв санаагаар нэгдмэл байвал дэлхий нийтийг энх тайван, хөгжил цэцэглэлтийн замаар замнуулж чадна гэж олон улсын шинжээчид ч мөн үзэж байна.

Г.Солонго