Нэр дэвшигчдээс элдэв шалтгаанаар “намнасаар”

УИХ-ын 2024 оны сонгуульд нэр дэвшигчид өнөөдөр СЕХ-ноос батламжаа авч, сурталчилгаагаа албан ёсоор эхлүүлж байна. Улс төрийн 21 нам, хоёр эвслээс болон бие даан нэр дэвшигч нийт 1336 хүн өнөөдрөөс эхлэн зургаадугаар сарын 26-ны шөнө дунд хүртэл УИХ-ын 126 суудлын эзэн болохын төлөө өрсөлдөнө. Тэднээс 1210 нь “өвдөг шороодож” үлдэнэ.

Тэгвэл нэр дэвшигчдэд батламж гардуулахын өмнөх сүүлийн өдрүүдэд СЕХ аар саар шалтгаанаар нэг бус нэр дэвшигчийг бүртгэхээс татгалзан хасав. Өөрөөр хэлбэл, нэр дэвшигчдээс элдэв шалтгаанаар “намнасаар” өдийг хүрчээ.

Өмнө нь өөр нэг намын гишүүн байгаад түүнээсээ албан ёсоор гарч бусад намд мөн л албан ёсоор элссэн хүмүүст ийм явдал нэлээд тохиолдож байгаа юм. Урьд өмнө нь ч ийм тохиолдол гарч байсан. Дээхнэ үед үндэсний бөхийн Дархан аварга Х.Баянмөнхийг УИХ-ын сонгуульд бүртгэхээс татгалзсан удаатай. Тэрбээр өмнө нь МАХН-ын /тухайн үеийн/ гишүүн байгаад тэндээс албан ёсоор гарч, АН-д ном ёсоор нь элсээд УИХ-ын сонгуульд нэр дэвшигчээр бүртгүүлэхэд “Өмнөх намаасаа гараагүй” гэсэн шалтгаанаар хассан юм.

Тэгвэл энэ удаа “Үндэсний эвсэл”-ийн хэд хэдэн нэр дэвшигчид түүнтэй агаар нэг зүйл тохиолджээ. Ингэж өмнө нь нэг намын гишүүн байгаад албан ёсоор гарч өөр намд элссэнийх нь төлөө “Үндэсний Эвсэл”-ээс нэр дэвшигч П.Баярхүү, Д.Ганболд, Н.Хулан нарыг СЕХ бүртгэхээс татгалзсан тул тэд Захиргааны хэргийн шүүхэд хандахаар болсон байна.

Тэдгээр нэр дэвшигчид МАН-аас гарах өргөдлөө 2021 онд болон 2024 оны гуравдугаар сард дүрмийн дагуу өгч, холбогдох шатны байгууллагаас цохолт хийлгэсэн баримттай байсан боловч өмнөх намаасаа гараагүй, өөр намын харьяалалтай гэх үндэслэлээр СЕХ бүртгэхээс татгалзсан ажээ. Өмгөөлөгч Б.Нандин-Эрдэнэ энэ талаар хэлэхдээ “Үндэсний эвсэл”-ийн гурван нэр дэвшигч МАН-аас албан ёсоор гараагүй байна. Манай намын гишүүнчлэлтэй байна. Ийм учраас нэр дэвшигчээр бүртгэхээс татгалзаж өгнө үү” гэсэн албан бичиг ирсэн. Гэтэл манай гурван нэр дэвшигч энэ намын гишүүнчлэлээс аль хэдийн сайн дураараа татгалзаад гарсан гэдгийг илэрхийлсэн баримтуудыг СЕХ-нд хүргүүлсээр байтал СЕХ бүртгэж үнэмлэх олгохоос үндэслэлгүйгээр буюу хууль бусаар татгалзаж байгаа юм. Иргэн хүн өргөдлөө гараараа бичээд, намдаа “Би энэ намын гишүүнчлэлээс татгалзлаа” гээд өгснөөр тэр хүн тухайн намын гишүүн биш болдог хуультай. Монгол Улсын Дээд шүүх хүртэл үүнийг албан ёсоор тайлбарлачихсан. Тухайн иргэний намын гишүүнчлэлээс татгалзсан үйлдэл нь өөрөө тэр хүнийг тус намын гишүүн биш болгож хувиргадаг. СЕХ үүнийг мэдсээр байж хуулийг үл хүндэтгэж, хуулиа биелүүлэхгүй, иргэний сонгогдох эрхийг хэрэгжүүлэх, иргэний Үндсэн хууль болон олон улсын гэрээнд заасан эрхийг эдлүүлэхгүйгээр сонгогдох эрхийг хязгаарлаж байна. Энэ эрхийг хязгаарласнаар “Үндэсний эвсэл” болон түүнд нэгдсэн намуудын дэмжигчдийн сонгох эрхэд маш ноцтой халдаж байгаа юм. Тийм учраас энэ гурван нэр дэвшигчийн сонгогдох болон “Үндэсний эвсэл”-ийн дэмжигчид, нийт ард иргэдийн сонгох эрхийг хамгаалах, шүүхээр сэргээлгэх үүднээс шүүхэд нэхэмжлэл гаргах зорилгоор үүнийг хэлж байна” гэсэн юм.

Дээрх гурвын нэг нь нэр дэвшигч П.Баярхүү. Тэрбээр тус эвслээс нийслэлийн Сүхбаатар, Чингэлтэй дүүргийн Х тойрогт нэр дэвшээд байв. Гэвч СЕХ хуулиас давсан ТББ буюу МАН-ын шийдвэрийг үндэслэж иргэдийн сонгох, сонгогдох эрхэд ноцтой халдсаныг тэрбээр ярилаа. П.Баярхүү хэлэхдээ “МАН-ын гишүүнчлэлээс гараагүй байна гэдэг үндэслэлийг надад тавьсан. Гэтэл миний бие 2024 оны гуравдугаар сарын 3-ны өдөр намын анхан шатны байгууллага болох өөрийнхөө намын үүрт намаас гарах тухай өргөдлөө өгсөн. Түүнийг гуравдугаар сарын 4-ний өдөр намын хорооны дарга н.Мягмар гарын үсэг зурж хүлээн авч гуравдугаар сарын 5-нд анхан шатны байгууллагын хяналтын хэсгийн дарга Д.Баяр “Дүрмийн дагуу хасалт хийв” гэж гарын үсэг зураад дөрөвдүгээр хорооныхоо тамгыг дарсан бичиг өгсөн. Өөрөөр хэлбэл, “Дүрмийн дагуу хасалт хийв” гэсэн болохоор намайг хассанд тооцсон байгаа юм. Е-цахим нам намынхаа бүртгэл дотор намайг хассан. Дараа нь  харин гуравдугаар сарын 3-наас хойш намын гишүүнчлэлийг сэргээсэн байна. Энэ бол үнэхээр зохион байгуулалттай, зорилготой хийсэн ажил. Шударга өрсөлдье гэж хэлмээр байна” гэлээ.

Нэр дэвшигч Н.Хулан “Бид нар нэг намын дарангуйлал, нөлөөнд орчихжээ. Би 17 жил улсдаа татвараа төлөөд ажиллаж байна. Ахлах аудитороор ажилладаг. Надад МАН-аас 2021 онд санал тавьсан. Би хоёр сар гаруйн хугацаанд бодож байж тэнд хэлтсийн даргаар ажилд орсон. Би сүүлд аман болон бичгийн байдлаар ажлаасаа татгалзах хүсэлтээ илэрхийлсэн. Би өөрийн хүсэлтээр ажлаа өгсөн. Би хөдөлмөрийн гэрээтэй ажиллаж байсан. Миний хувьд МАН-д хэзээ ч өөрийн хүсэлтээр улс төрийн сонголт хийж орох эсэх тухай хүсэлт өгч байгаагүй. МАН-ын анхны эмэгтэй дэд дарга байсныхаа хувьд ажил, албан тушаалынхаа эрэмбээр би МАН-ын Бага хурлын гишүүн болсон. Би хуулийн хугацаанд, өөрийнхөө хүсэл сонирхлын хүрээнд “Үндэсний эвсэл”-ийг улс төрийн эрс шийдвэр гаргаж сонгосон. Зөвхөн өөрийн Е-нам гэдэг аппликейшний бүртгэлд МАН намайг албан хүчээр бүртгээд, үүнээсээ албан хүчээр хасахгүй байна. Үүндээ үндэслэж СЕХ-нд Нармандах овогтой Хуланг нэр дэвшигчээр бүртгэхээс татгалзах өргөдөл, хүсэлт явуулсан. Үүнийг эсэргүүцэж шүүхэд материалаа өгөх гээд зогсож байна. МАН-д орох хаалга байдаг, гарах хаалга байдаггүй юм уу. Ямар байгууллага ингэдэг юм бэ. Энэ нэг бүлэглэл, байгууллага уу. Энэ бол зүгээр нэг ТББ. Ямар байгууллага байдаг вэ гэхээр уучлаарай, шорон гяндан шиг санагдаж байна. Би бол Үндсэн хуулиар надад олгогдсон эрхийнхээ дагуу сонгох, сонгогдох эрхээ эдэлмээр байна. Миний хувьд хуулийн хугацаанд өргөдөл өгсөн. Маш их хүндэтгэлтэй хандсан. Улс төрийн намын тухай хуулийн 5.7-д зааснаар иргэн өөр нэг улс төрийн намыг сонгосон өдрөөсөө эхлээд өмнөх улс төрийн намаасаа татгалзаж байгаа гэсэн Дээд шүүхийн тайлбар байдаг. Би хуулийн хүрээнд эцсийг нь хүртэл явна” хэмээв.

Өмгөөлөгч Ц.Мөнхбат энэ талаар “Улс төрийн намын тухай хуулийн 5.7 дугаар хэсэгт иргэн гарах өргөдөл өгснөөр намаас гарсанд тооцдог. Гэтэл СЕХ Улс төрийн намын тухай хуулийг зөрчиж намаас гарах өргөдөл өгсөн үйл баримтуудыг огт хэлэлцэлгүйгээр эс үйлдэл гаргаж, бүртгэхээс татгалзаж байгаа нь нэгдүгээрт, хуульд нийцэхгүй байна. Хоёрт, ер нь МАН-д байсан, тодорхой төрийн захиргааны албан тушаал хашиж байсан хүмүүс СЕХ-ны гишүүнээр орчихсон явж байгаа. Тэд энэ үйлдлийг МАН-ын явуулсан ганцхан албан бичиг дээр үндэслэн хийж, нэр дэвшигчдийг бүртгэхээс татгалзаж байгаа нь хууль бус зүйл юм” гэлээ.

Ганцхан эвслийн нэр дэвшигчдэд тохиолдоод буй зүйл энэ. Бусад нам, эвслийн гишүүдэд ч үүнтэй ижил зүйл тохиолдсон байж таарна. Ийнхүү СЕХ эрх баригч намын үгээр улс төрийн бусад хүчний нэр дэвшигчдийг “намнах” ажиллагаа хийж байна уу гэх хардлага үүнээс бас төрж байгаа юм. Өмнө нь “Үндэсний эвсэл”-ийг тэргүүлэн УИХ-ын сонгуульд оролцож буй Н.Номтойбаярыг цагдаагийн байгууллагуудаас өгсөн зөрүүтэй баримтуудад үндэслэн СЕХ нэр дэвшигчийн жагсаалтаас хассан боловч Захиргааны хэргийн шүүхээр орж Н.Номтойбаяр ялсан билээ. СЕХ-г төлөөлөн хариуцагчаар шүүх хуралд орсон СЕХ-ны Хуулийн хэлтсийн даргын үүрэг гүйцэтгэгч Т.Наранбат “Энэ асуултад хариулах боломжгүй байна” гэсэн үгээр голдуу ам таглаж, бөөрөнхийлж булзсаар унаж, Н.Номтойбаяр ялж, СЕХ буруу шийдвэр гаргасныг нотолсон юм.