Гаалийн татварын заналхийлэл дор Америкчууд “бараа нөөцөлж” эхлэх үү?

 2018 оны 3 дугаар сард, тухайн үеийн Америкийн ерөнхийлөгч байсан Д.Трамп Хятадаас импортлох бараанд өргөн цар хүрээтэйгээр гаалийн нэмэлт татвар ногдуулахаа зарлаж, Хятад Америкийн эдийн засаг худалдааны зөрчил сөргөлдөөнийг дэгдээсэн. 2021 он гарснаас хойш Жо Байдены засгийн газар гаалийн нэмэлт татварын бодлогыг үргэлжлүүлсэн. Ноднингийн 11 дүгээр сард Америкийн шинээр сонгогдсон ерөнхийлөгч Д.Трамп, үүрэгт ажилдаа орсныхоо эхний өдөр захирамж гаргаж Хятадын бараа бүтээгдэхүүнд 10 хувийн гаалийн нэмэлт татвар ногдуулна гэж хэлжээ. Америкаас Хятадад чиглүүлсэн гаалийн татварын дайн нь өөрт нь болон өрөөл бусдад хохиролтой бөгөөд голдуу Америкийн иргэд болон компаниуд үүний үр дагаврыг эдэлнэ гэдгийг сүүлийн хэдэн жилийн бодит байдал гэрчилсэн. Буруу үйлдлийнхээ төлөө цаашид ч үр дагаврыг нь төлөх үү? Америкийн шинэ засгийн газар тунгаан бодууштай байна.

Саяхан CNN агентлаг Вашингтоны Такома хотын иргэн Хершел Вилсоны тухай мэдээлжээ. АНУ-ын засгийн газар гаалийн татварын заналхийллээ хэрэгжүүлбэл өөрөө илүү их төлөөс төлөх болно гэж болгоомжилж тэрбээр 300 ам.долларын бараа нөөцөлж, цаашид ч сар тутамд илүү 100 ам.доллар зарцуулан бараа нөөцлөхөөр төлөвлөсөн байна. 12 дугаар сард АНУ-ын 2000 оршин суугчдын дунд явуулсан судалгаагаар, оролцогчдын гуравны нэг нь ирээдүйн гаалийн татварт айдас төрж буйн улмаас бараа нэмж худалдан авч байна.

“Бараа нөөцлөх”  нь гайхмаар зүйл биш болжээ. Гаалийн татварын дарамт нь эцсийн дүндээ Америкийн хэрэглэгчдэд тохогддогийг олон судалгаа харуулж байна. Чикагогийн их сургуулийн саяхан хийсэн судалгаагаар, эдийн засагчдын 98% нь гаалийн өндөр татварыг голчлон Америкийн хэрэглэгчид үүрнэ гэж үзжээ. “Moody’s” компанийн өмнө нь гаргасан тооцоогоор, Америкийн хэрэглэгчид Хятадад ногдуулсан гаалийн нэмэлт татварын  92%-ийг даасан бөгөөд Америкийн айл өрхүүдийн зардал гаалийн татварын улмаас жил бүр 1300 ам.доллараар нэмэгддэг.

 Үүний зэрэгцээ, энэхүү “үнийн өсөлт” нь АНУ-ын өндөр инфляцад давлагааны үр нөлөө үүсгэж, улмаар хамгийн өндөр инфляц нь нэг үе 10 орчим хувьд хүрчээ. ХБНГУ дахь Америкийн худалдааны нийгэмлэгийн ерөнхийлөгч Симон Мэйн хэлэхдээ, зарим орон хэрэв гаалийн татвараар өөрийн орны худалдааг хамгаалахад хүрвэл юмны үнэ өсөж, барааны гүйлгээ хүндрэлтэй болно, иймэрхүү хүний үйлдэл нь эдийн засгийн өсөлтийг зогсонги байдалд хүргэнэ гэжээ.

 АНУ гаалийн нэмэлт татвар ногдуулахын өөр нэг зорилго нь үйлдвэрлэлийн хариу урсгалыг дэмжих явдал боловч үр дүн нь эсрэгээрээ байна. “Newsweek” зэрэг АНУ-ын хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүд, гаалийн татвар нь АНУ-ын үйлдвэрлэлийн салбарыг сэргээх боломжгүй, харин “Америкийн үйлдвэрлэлийг сэргээхэд” саад болно гэж үзжээ. АНУ-ын аж үйлдвэрийн салбар нь дэлхийн өнцөг булан бүрээс олон тооны завсрын бүтээгдэхүүн импортлохоос ихээхэн хамааралтай гэж зарим шинжээчид үзэж байгаа бөгөөд эдгээр завсрын бүтээгдэхүүнд гаалийн өндөр татвар ногдуулах нь үйлдвэрлэлийн зардлыг ихээхэн нэмэгдүүлж, бүтээгдэхүүний өрсөлдөх чадварыг бууруулна. Олон улсын санхүүгийн хямралын үед үйлдвэрлэл АНУ-ын ДНБ-ний 12 хувийг эзэлж байсан бол одоо 10 орчим хувь болж буурсан, энэ нь АНУ  гаалийн татвараар үйлдвэрлэлийн салбараа сайжруулахыг бодохын оронд харин Америкийн эдийн засагт бодитой оршиж буй асуудлыг тунгааж үзэх нь дээр гэдгийг зохих түвшинд гэрчилж байна.

 Хөдөлмөр эрхлэлтийн хувьд, гаалийн татвар нь холбогдох үйлдвэрүүдийг “хамгаалах” шиг боловч хөдөлмөр эрхлэлтэд учруулсан хохирол нь нэн өргөн цар хүрээтэйгээр илэрч байна. Хятадын ган, хөнгөн цагаанд ногдуулсан АНУ-ын татварыг жишээ болгон авч үзэхэд, Брукингсийн хүрээлэнгийн Зохицуулалт, зах зээлийн төвийн захирал Санжай Патнайкийн саяхан хийсэн судалгаагаар, гаалийн татвар нь АНУ-ын гангийн үйлдвэрлэлд зарим ажлын байрыг хамгаалсан байж магадгүй ч АНУ-ын ган ашигладаг аливаа компани илүү өндөр үнэ төлөх шаардлагатай болж, түүнчлэн үйлдвэрлэлээ багасгахгүй байхын аргагүйд хүрч, улмаар илүү олон ажилчдыг ажилд авах боломжгүй болгосон байж мэднэ гэжээ. Патнаик хэлэхдээ, гаалийн татварын улмаас АНУ-ын төрөл бүрийн салбарт дор хаяж 140,000-275,000 ажлын байр алга болсон гэжээ. Бусад судалгаагаар, АНУ-ын гаалийн өндөр татвар болон гадаад орнуудын холбогдох эсрэг арга хэмжээний улмаас АНУ-ын зарим компаниудын ашиг буурч, цалингийн нэмэгдэл эсвэл өргөтгөлийн төлөвлөгөөгөө хойшлуулахад хүргэж, ажил эрхлэлтийн тогтвортой байдалд сөргөөр нөлөөлнө гэж онцолжээ.

 АНУ худалдааны тэнцвэргүй байдлыг сайжруулахын тулд гаалийн татвар ашиглах санаатай байгаа нь сөрөг үр дагавартай болох нь нотлогдсон. Хэдийгээр гаалийн өндөр нэмэлт татвар ногдуулах нь АНУ-ын Хятадтай хийх худалдааны алдагдлыг зохих хэмжээнд бууруулах ч нийт худалдааны алдагдал нь өссөөр байна. АНУ-ын гадаад худалдааны алдагдал 2022 онд 951.2 тэрбум ам.долларт хүрч шинэ тэмдэглэл тогтоосон бол 2023 онд мөн 773.4 тэрбум ам.долларт хүрч, 2018 онд 621 тэрбум ам.доллар байснаас хол давжээ. Зарим эдийн засагчид, хэрэв бусад улс орнууд хариу гаалийн татвар ногдуулбал АНУ-ын нийт экспорт болон дэлхийн худалдааны нийт хэмжээ буурч магадгүй гэж үзэж байна. Гаалийн татварын дайн нь АНУ-ын худалдааны тэнцвэргүй байдлыг улам даамжруулж болзошгүй.

АНУ гаалийн татварыг “арилжаа”-ны хэрэгсэл болгон ашиглахыг оролдож байгаа ч гаалийн татварын дайн Хятадын хөгжлийг хязгаарлаж чадахгүй. Хятадын албаны талаас 13-ны өдөр нийтэлсэн тоо баримтаас үзвэл, Хятад улсын барааны худалдааны импорт экспорт 2024 онд дээд амжилт тогтоож, 8 жил дараалан дэлхийн хамгийн том барааны худалдааны орон болов. Дойче Банк үзэж байгаагаар, Хятадын эдийн засгийн өсөлтөд үзүүлэх АНУ-ын гаалийн нэмэлт татварын сөрөг нөлөө харьцангуй хязгаарлагдмал байж магадгүй бөгөөд үүний гол шалтгаан нь Хятад улс АНУ руу экспортлоход түшиглэх байдал буурсантай холбоотой, эдүгээ АНУ руу экспортлох хэмжээ Хятадын ДНБ-нд ердөө 3 хувийг эзэлж байна гэж тэмдэглэжээ.

 Үүний нэгэн адил, гаалийн татварын дайн нь Америкийн компаниудыг Хятадад хөрөнгө оруулахыг зогсоож чадахгүй. Өдгөө АНУ-аас Хятадад байгуулсан компанийн тоо 73 мянгад хүрч, нийтдээ 1.2 их наяд ам.долларын хөрөнгө оруулалт хийгдсэн байна. “McDonald’s” нь өнгөрсөн нэг жилд Хятадад хамгийн олон салбар дэлгүүрээ нээсэн нь дэлхийн нийт хэмжээний 60 орчим хувийг эзэлжээ. “Старбакс” нь Шанхайд 1000 гаруй дэлгүүрээ нээжээ. Хятад дахь Теслагийн борлуулалт 2023 оны мөн үеэс өсөн нэмэгдэж, “Apple”-ийн 200 гол нийлүүлэгч бүтээгдэхүүнийхээ 80%-ийг Хятадад үйлдвэрлэгддэг… Харилцан ашигтай хамтын ажиллагааны ийм амжилттай жишээ олон бий.

Дэлхийн эхний хоёр эдийн засгийн хувьд Хятад, АНУ яаж харилцаа холбоогүй байж чадах вэ? Хятад, Америкийн тус тусын амжилт нь бие биедээ сорилт биш боломж гэдгийг бодит байдал удаа дараа гэрчилсэн бөгөөд өргөн уудам дэлхий Хятад Америкийн тус тусын хөгжил, хамтын хөгжил цэцэглэлтийг багтааж чадна. Гаалийн татварын дайн, худалдааны дайнд ялагч байхгүй. Хянуур тунгаан бодож, ухаалаг шийдвэр гаргаж, Хятад улстай үзэл бодлоо ойртуулж, харилцан ашигтай хамтдаа хожих зөв замд эргэн ирж, бие биедээ болон дэлхий дахинд ашиг тус бүтээхийг АНУ-ын шинэ засгийн газарт хүсэж байна.